سونوگرافی رحم چیست و چه کاربردهایی دارد؟

 سونوگرافی رحم(Uterine ultrasound) کاربردهای فراوانی دارد که انجام آن لزوما مربوط به تشخیص بیماری نیست. بلکه گاهی برای تشخیص بارداری و جنسیت جنین هم استفاده می‌شود. سونوگرافی(ultrasound) یکی از روش‌های تشخیص بیماری و وضعیت رحم است که می‌تواند در بسیاری مواقع در پیشگیری از مشکلات بزرگ‌تر، موثر واقع شود. اینیک روش کاملا تشخیصی است و نتیجه درمانی با خود به همراه ندارد. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با کاربردهای این سونوگرافی آشنا کنیم. در انتهای متن متوجه کاربردها، انواع و نحوه انجام سونوگرافی رحم و تخمدان خواهید شد.

سونوگرافی رحم و تخمدان چیست؟

سونوگرافی رحم و تخمدان یک روش تشخیصی است که غالبا از روی شکم صورت می‌گیرد. اما در برخی موارد برای دستیابی به روش تشخیصی دقیق‌تر، به سونوگرافی واژینال هم نیاز دارید. در روش واژینال یک ابزار سونوگرافی به نام ترانس (ابزاری بسیار نازک و بلند)، داخل واژن فرستاده می‌شود تا بتواند از مشکلات رحم و محدوده لگن را تشخیص دهد.

لازم به ذکر است که در سونوگرافی تخمدان و رحم، به هیچ وجه از اشعه‌های مضر استفاده نمی‌شود. بلکه در این روش تشخیصی از امواج صوتی استفاده می‌شود تا به تصاویر قابل بررسی تبدیل شوند. سپس این تصاویر بر روی یک مانیتور می‌رود و از آنجا تکنیسین قادر به تشخیص بیماری و وضعیت رحم بیمار خواهد بود.

بنابراین از این جهت ریسکی برای انجام سونوگرافی رحم و تخمدان در زنان وجود ندارد و هیچ خطری سلامت بانوان را تهدید نمی‌کند. البته در خصوص سونوگرافی واژینال، ممکن است شخص تحت سونوگرافی، مقداری درد جزئی را تجربه کند که در اغلب مواقع با مهارت پزشک قابل پیشگیری خواهد بود.

انواع سونوگرافی واژینال و رحم

سونوگرافی با توجه به کاربردی که برای رحم دارد، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. به طور کلی انواع سونوگرافی تخمدان، واژینال و رحم عبارت است از:

سونوگرافی در بارداری

یکی از انواع سونوگرافی‌های تخمدان و رحم در دوره بارداری انجام می‌شود. این سونوگرافی طی چندین مرحله از جمله سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری صورت می‌گیرد. هدف از آن تصویربرداری از رحم، وضعیت جنین، تشخیص مشکلات احتمالی، تشکیل جنین در خارج از رحم، مشخص کردن تاریخ بارداری و زمان زایمان است.

این سونوگرافی به دو شکل از روی شکم و یا واژینال انجام می‌شود. در سونوگرافی روی شکم از پروب‌‌های معمولی استفاده می‌شود که برای سایر نقاط بدن هم کاربرد دارند. اما در سونوگرافی واژینال در بارداری از ترانس‌های کوچکی استفاده می‌شود که تکنیسین آن را در واژینال زنان باردار قرار می‌دهد.

سونوگرافی سقط جنینی

یکی دیگر از انواع سونوگرافی بعد از سقط جنین انجام می‌شود. پزشکان برای تشخیص سلامت رحم زنان و اطمینان از اینکه باقی‌مانده جثه جنین به طور کامل از رحم خارج شده است، از سونوگرافی استفاده می‌کنند.

سونوگرافی برای تشخیص بیماری‌های زنان

نوع دیگری از سونوگرافی واژینال و رحم در زنان و یا دخترانی انجام می‌شود که دچار بیماری‌های زنانه هستند. پزشکان برای تشخیص بیماری‌هایی مثل یائسگی زودرس، بی‌نظمی قاعدگی، بررسی کیست تخمدان(Ovarian cysts)، مشاهده فضای لگن، تخمدان‌ها و رحم به سونوگرافی نیاز دارند. این نوع سونوگرافی برای همه زنان (دختران جوان و زنان باردار و غیرباردار) قابل انجام است.

سونوگرافی برای قرار دادنIUD

یکی دیگر از انواع سونوگرافی‌ها برای کار گذاشتن IUD است و جنبه درمانی ندارد. این روش در واقع برای پیشگیری از بارداری است و پزشک برای گذاشتن ابزار IUD در داخل رحم، به سونوگرافی قبل و بعد از کار گذاشتن این ابزار نیاز پیدا می‌کند. این سونوگرافی برای دوره‌های مختلف انجام می‌شود. زیرا در اثر گذشت زمان و با انقباضات رحم، IUD از جای خود حرکت کرده و گاهی هم از رحم خارج شده و وارد حفره شکم می‌شود.

سونوگرافی رحم چگونه انجام می‌شود؟

سونوگرافی رحم و تخمدان فارغ از نوع آن، با تجویز پزشک انجام می‌شود. این روش تشخیصی براساس اینکه از روی شکم و یا از طریق واژینال باشد، نحوه انجام آن با هم تفاوت دارد. در سونوگرافی رحم باید لباس‌ها از ناحیه کمر به پایین را بردارید و به جای آن، روپوش مخصوص بپوشید.

چند نکته مهم برای انجام سونوگرافی واژینال و رحم وجود دارد که عبارتند از:

•  برای سونوگرافی واژینال به پر بودن مثانه نیازی ندارید. زمان دریافت نوبت از سونوگرافی توصیه‌های لازم در این مورد به شما گفته می‌شود.
•  قرار گرفتن در چرخه قاعدگی یا لکه بینی هیچ مشکلی را برای سونوگرافی ایجاد نمی‌کند. فقط در زمان پریودی، انجام سونوگرافی واژینال سخت می‌شود و باید تکنیسین سونوگرافی را جریان وضعیت خود قرار دهید.
• برای انجام سونوگرافی رحم و واژینال باید به سمت پشت بر روی تخت دراز بکشید. در روش واژینال باید زانوها خم شود تا تکنیسین به ناحیه واژن دسترسی داشته باشد. در مورد سونوگرافی از روی شکم، دراز کشیدن و برهنه کردن ناحیه شکم کافیست.
• امواج صوتی دستگاه سونوگرافی از طریق پروب وارد ناحیه رحم و قسمت تخمدان‌ها می‌شود و سپس با بازگشت این امواج، تصاویر بر روی مانیتور قرار می‌گیرد. در انتها تکنیسین با توجه به تصاویر ضبط شده، وضعیت رحم و تخمدان‌های شما را برای پزشک شرح می‌دهد.

چطور برای انجام سونوگرافی رحم آماده شویم؟

همان‌طور که گفتیم برای انجام سونوگرافی واژینال، نیازی به ناشتا بودن یا پر کردن مثانه خود ندارید. برعکس باید مثانه شما کاملا خالی باشد. زیرا مثانه پر به رحم فشار وارد می‌کند و انجام سونوگرافی دقیق را برای پزشک مشکل می سازد. از این روی توصیه می‌شود که حتما پیش از انجام سونوگرافی واژینال و برای به دست آوردن نتیجه دقیق و مطلوب، حتما مثانه خود را خالی کنید.

کاربردهای سونوگرافی رحم

از کاربردهای سونوگرافی واژینال و رحم می توان به موارد زیر به عنوان مهم ترین تشخیص‌ها اشاره کرد:

تشخیص عفونت های رحم و التهابات آن

یکی از کاربردهای سونوگرافی رحم و لگن برای تشخیص دلیل عفونت‌های رحم است. سوزش ادرار، بی‌نظمی در قاعدگی، دل دردهای شدید شکمی و خارج شدن ترشحات بدبو و زرد رنگ از نشانه‌های عفونت رحم است. بعد از مراجعه به پزشک زنان برای تشخیص دلیل این عفونت برای شما سونوگرافی رحم تجویز می‌شود. پزشکان با بررسی علت می‌توانند عفونت را به طور کامل درمان کنند.

تشخیص بارداری و سنجش میزان رشد جنین

یکی دیگر از کاربردهای سونوگرافی برای تشخیص بارداری است. اگر چه با کمک آزمایش خون هم می‌توان بارداری را تشخیص داد اما تاریخ تشکیل نطفه در آزمایش مشخص نمی‌شود. سونوگرافی رحم و تفسیر سونوگرافی بارداری و جنین مطمئن‌ترین روشی است که بعد از آزمایش خون برای تشخیص بارداری تجویز می‌شود.

کشف بارداری و تشکیل نطفه، خارج از رحم

بررسی وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم مادر با هیچ آزمایش و روش تشخیصی به جز سونوگرافی رحم، قابل انجام نیست. تشکیل نطفه در خارج از رحم، حتی ممکن است منجر به مرگ مادر شود. این در حالیست که پزشکان با بررسی به موقع محل تشکیل نطفه، از خطرات بعدی پیشگیری می‌کنند.

مشاهده اختلال های ساختمان آناتومیک رحم

هرگونه مشکل آناتومیک و ساختاری در رحم مادر با کمک تصاویر سونوگرافی قابل تشخیص است. این اختلالات رحم(Uterine Diseases) عامل اصلی سقط جنین است که در گذشته بسیاری از بانوان بخاطر آن قادر به مادر شدن نبودند. اما اکنون به لطف روش سونوگرافی واژینال و تخمدان، پزشکان می‌توانند ساختمان آناتومیک رحم مادر را بررسی و براساس وضعیت آن، اقدام به درمان کنند.

تشخیص توده های رحم

انواع توده‌های رحم شامل فیبروم/Fibroma، آدنومیوز/Adenomyosis و پولیپ رحم/Uterine polyps است. این توده‌ها می‌توانند سرطانی و یا غیرسرطانی باشند. حتی در صورت سرطانی بودن توده نیز پزشک با کمک سونوگرافی می‌تواند آن را به موقع تشخیص داده و سپس برای درمان اقدام کند. سونوگرافی رحم می‌تواند با تشخیص نوع توده، پزشک را از خطرات بعدی آگاه کند.

کشف خونریزی در بخش های مختلف لگن

خونریزی‌های شدید همراه با درد در لگن، یکی از مشکلات بانوان است که اغلب از یک بیماری خبر می‌دهد. پزشکان برای بررسی دلیل این خونریزی از روش سونوگرافی تخمدان و رحم استفاده می‌کنند. همچنین در بسیاری از مواقع ممکن است زنان دچار خونریزی‌های داخلی شوند. در چنین شرایطی بررسی دلیل بیماری جز با روش سونوگرافی قابل تشخیص نیست.

تشخیص سرطان رحم

همان طور که اشاره کردم سونوگرافی تخمدان اگر به موقع انجام شود، پزشک می‌تواند فیبروم‌های رحم را به موقع تشخیص دهد و از سرطان پیشگیری کند. افزایش هورمون استروژن یکی از دلایل ابتلا به این بیماری است که سبب بروز اختلالاتی از جمله یائسگی دیرهنگام می‌شود. تجویز سونوگرافی رحم یکی از راه‌ها بررسی این بیماری است.

مشخص کردن زمان بارداری

یکی از کاربردهای دیگر سونوگرافی واژینال، رحم و تخمدان کمک به زنان باردار برای زایمان آسان است. با کمک این روش می‌توان ضخامت و طول دهانه و وضعیت قرار گرفتن جنین را مشاهده کرد. همچنین سلامت کیسه آمنیوتیک هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. در مادرانی که 9 ماه بارداری را به طور کامل طی کرده‌اند، ولی وضعیت جنین به نحوی است که آماده زایمان نشده است، از روش سونوگرافی استفاده می‌شود. در واقع باید سر نوزاد در هفته پایانی بارداری به سمت پایین و رو به واژن باشد. اگر جنین در این وضعیت نباشد، زایمان به روش سزارین انجام می‌شود. بدون سونوگرافی تشخیص این وضعیت ممکن نیست و منجر به خفگی نوزاد در حین تولد می‌شود.

بررسی دلایل ناباروری

یکی دیگر از کاربردهای اصلی سونوگرافی رحم و تخمدان کمک به سنجش و اندازه گیری تخمک ها برای درمان نازایی و بالا بردن شانس بارداری است. زمانی که زنان جوان به هر دلیلی دچار بی‌نظمی قاعدگی می‌شوند، پزشک برای آن‌ها سونوگرافی را تجویز می‌کند. وجود کیست ممکن است به تخمدان‌ها آسیب وارد کند و باعث نازایی شود. همچنین با کمک سونوگرافی رحم و تخمدان‌ها می‌توان تخمک‌ها را اندازه‌گیری و با تقویت آن‌ها به بارداری کمک کرد.

بهترین زمان برای انجام سونوگرافیواژینال و رحم

زمان انجام سونوگرافی ناحیه رحم با تشخیص پزشک مشخص می‌شود. همان‌طور که گفتیم بارداری، مشکلات قاعدگی، ناباروری و بیماری‌های رحم و تخمدان از دلایل مراجعه بانوان به پزشک است. سپس پزشک با توجه به شرایط مراجعه‌کننده اقدام به تجویز سونوگرافی رحم و تخمدان می‌کند.

برای مثال در دوره بارداری، زمان‌های مراجعه برای سونوگرافی مشخص می شود. انجام سونوگرافی غربالگری یکی از مهم‌ترین سونوگرافی‌های زنان است که برای تشخیص مشکلات آناتومی و بیماری جنین انجام می‌شود. زمان مراجعه زنان بارداری برای انجام سونوگرافی‌های غربالگری باید در همان زمان مشخص شده انجام شود. برای مثال در سه ماهه اول بارداری باید در هفته 11 تا 13 بارداری، سونوگرافی غربالگری انجام شود.

زمان دیگری هم که برای انجام سونوگرافی تخمدان، واژینال و رحم وجود دارد، به بیماری‌های دستگاه تناسلی زنان از جمله سرطان دهانه رحم، نازایی و ... مربوط می شود. بانوان به محض مشاهده هرگونه علائم از جمله قطع قاعدگی برای مدت طولانی، خونریزی‌های شدید و همراه با درد و .... باید به پزشک مراجعه کنند.

بهترین زمان سونوگرافی رحم زنان غیرباردار 

به طور کلی بهترین زمان برای انجام سونوگرافی واژینال، رحم و تخمدان برای زنان غیرباردار عبارت است از:

- احساس درد شکمی

- خروج ترشحات بدبو و ناشی از عفونت رحم از واژن

- خونریزی‌های شدید و یا قطع کامل و دوره‌ای قاعدگی

- درد شدید لگن

- ناباروری

- بررسی کیست یا فیبروم رحمی

- بعد از سقط جنین

- بررسی وضعیت IUD در رحم

بهترین زمان سونوگرافی رحم زنان باردار 

بهترین زمان انجام سونوگرافی رحم و تخمدان در دوران بارداری هم عبارت است از:

- هفته اول بارداری برای تشخیص زمان بارداری و تاریخ تشکیل نطفه

- حاملگی خارج از رحمی/Ectopic Pregnancy (در لوله‌های رحمی)

- بررسی ضربان قلب جنین در اواخر سه ماهه اول

- بررسی جفت جنین در رحم

- در سه ماهه آخر بارداری برای تعیین زمان زایمان و تعیین روش زایمان (طبیعی یا سزارین)

هزینه انجام سونوگرافی تخمدان و رحم

سونوگرافی رحم نسبت به سایر روش های تشخیصی اندام داخلی، ارزان‌تر است. در عین حال این روش در بسیاری از مراکز رادیولوژی و تصویربرداری تحت پوشش بیشتر بیمه های پایه و تکمیلی قرار می‌گیرد. ضمن اینکه نوع سونوگرافی واژینال و رحم هم یک عامل تعیین کننده در هزینه‌هاست.

سخن پایانی

برای انجام سونوگرافی رحم، به تجویز پزشک نیازدارید و باید در صورت نیاز به این مورد تشخیصی، حتما ابتدا مورد ویزیت و معاینه پزشک متخصص قرار بگیرید. همین طور انواع دیگری از روش های تشخیصی مشکلات رحم و اندام لگن وجود دارد که در آینده به آن ها خواهیم پرداخت.

مرکز تصویربرداری ورادیولوژی دکتر وهاب آقائی یکی از مراکز انجام سونوگرافی رحم برای بارداری و بیماری‌های زنانه در تهران است. در صورت نیاز به انجام این روش تشخیصی می‌توانید به این مرکز مراجعه کنید یا تماس بگیرید.