بارداری در خانم‌ها با یک تخمک بارور شده شروع می‌شود. به طور معمول، تخمک بارورشده به پوشش داخلی رحم می‌چسبد. حاملگی خارج از رحم(Ectopic pregnancy)درست زمانی اتفاق می‌افتد که یک تخمک بارور شده در خارج از حفره اصلی رحم کاشته شده و در حال رشد است.

حاملگی خارج از رحم اغلب در لوله فالوپ رخ می‌دهد و تخمک‌ها را از ناحیه تخمدان‌ها(Ovaries) به رحم می‌برد. به این نوع حاملگی خارج رحمی، حاملگی لوله‌ای نیز گفته می‌شود. گاهی اوقات، حاملگی خارج از رحم در نواحی دیگر بدن مانند تخمدان، حفره شکمی یا قسمت پایین رحم (دهانه رحم) که به واژن متصل است، رخ می‌دهد.

حاملگی خارج از رحم چیست؟

همان‌طور که می ‌دانید حاملگی طبیعی به این شکل اتفاق می‌افتد که پس از تخمک‌ گذاری در تخمدان، تخمک از طریق لوله ‌های رحمی (فالوپ) و با حرکات موجی این لوله‌ها به سمت رحم هدایت می‌شود و جایی در این مسیر در برخورد با اسپرم، بارور ‌شده و تخم تشکیل می‌شود. تخم تشکیل شده ضمن تقسیم‌ شدن، به آرامی و با حرکات لوله رحمی به سمت رحم هدایت می‌شود که معمولا یک هفته پس از تشکیل تخم، به رحم رسیده و در آن جایگزین می‌شود.

حال اگر انسداد یا تنگی در مسیر لوله‌های رحمی باشد یا حرکات این لوله دچار اختلال باشد، این انتقال دچار اختلال می‌شود و تخم تشکیل شده به جای جایگزینی در رحم، به جای دیگری می‌چسبد و رشد می‌کند. در نتیجه حاملگی خارج رحمی یا Ectopic pregnancy اتفاق می‌افتد. این حالت می‌تواند در هر نقطه‌ای از دستگاه تناسلی و گوارشی زنان اتفاق بیفتد؛ از جمله در تخمدان، بین روده‌ها و روی پرده‌های داخل شکمی، اما شایع‌ترین محل این نوع حاملگی، در لوله‌های رحمی یا لوله‌های فالوپ است. به این نوع حاملگی خارج رحمی که تخم بارور در لوله‌های فالوپ جایگزین می‌شود، حاملگی لوله‌ای (tubal pregnancy) گفته می‌شود.

آیا حاملگی خارج از رحم خطرناک است؟

اصولا تخم می‌تواند در هر محلی که خونرسانی مناسبی داشته باشد رشد کند، اما از آنجا که این محل‌ها (به جز رحم) توانایی خونرسانی در ماه‌های بعدی را ندارند، یا مثل لوله‌های رحمی بسیار تنگ هستند و با رشد جنین پاره می شوند، این نوع حاملگی بسیار خطرناک بوده و می تواند منجر به مرگ مادر شود.

در گذشته که روش‌های پاراکلینیک (آزمایشگاه و رادیولوژی) نبود، بسیاری از زنان با حاملگی خارج رحمی در ماه های اول بارداری و در اثر خونریزی شدید داخلی می‌مردند. اما امروزه می‌توان این وضعیت را سریعا شناسایی و برای درمان اقدام کرد. 

علائم حاملگی خارج از رحم

ممکن است در ابتدا شما متوجه هیچ علامتی در خودتان نشوید. با این حال، برخی از زنانی که حاملگی خارج از رحمی را تجربه می‌کنند، علائم یا نشانه‌های رایج بارداری را احساس نموده‌اند. این علائم عبارتنداز:

•  پریود نشدن
• حساسیت پستان‌ها
• حالت تهوع 

اگر تست بارداری دهید، نتیجه مثبت خواهد بود. با این حال، حاملگی خارج از رحم نمی‌تواند روند طبیعی خودش را به درستی طی کند. پس اگر سؤال پیش آمد که آیا تست حاملگی خارج از رحم مثبت می‌شود؟ یاخیر باید بگوییم که جواب قطعاً مثبت است.

شایع‌ترین علائم بارداری خارج از رحم

اغلب، اولین علائم هشدار‌دهنده حاملگی خارج از رحم، خونریزی خفیف واژینال و درد لگن می‌باشد. به عبارتی افراد ممکن است این علائم را تجربه کنند.

اگر خون از لوله فالوپ نشت کند، ممکن است درد شانه یا تمایل به اجابت مزاج را در خود احساس کنید. علائم خاصی که شما احساس خواهید کرد، به محل تجمع خون و اعصاب تحریک شده بستگی دارد.

علائم اورژانسی بارداری خارج از رحم

اگر تخمک بارور شده در لوله فالوپ(Fallopian tube) به رشد خود ادامه دهد، می‌تواند باعث پارگی لوله شود. احتمال خونریزی شدید در داخل شکم نیز وجود خواهد داشت. علائم اورژانسی حاملگی خارج از رحم عبارتند از:

•  احساس سبکی در ناحیه سر
• احساس شوک
•  غش اگر این سه علامت را تجربه نمودید، هر چه سریع‌تر به پزشک یا بیمارستان مراجعه نمایید.

حاملگی خارج از رحم چه زمانی مشخص می‌شود؟

در صورت داشتن علائم یا نشانه‌های حاملگی خارج رحمی، از جمله:

●        درد شدید در ناحیه شکم یا لگن همراه با خونریزی واژینال

●        احساس سبکی در ناحیه سر به همراه شوک و از حال رفتن

●        احساس درد در ناحیه شانه به پژشک مراجعه کنید.

علت وقوع حاملگی خارج از رحم

حاملگی لوله‌ای - رایج‌ترین نوع حاملگی خارج از رحم بوده و درست زمانی اتفاق می‌افتد که یک تخمک بارور شده در مسیر خود به رحم گیر می‌کند. این عارضه اغلب به این دلیل اتفاق می‌افتد که لوله فالوپ در اثر التهاب دچار آسیب شده یا بد شکل است. عدم تعادل هورمونی یا رشد غیرطبیعی تخمک بارور شده نیز ممکن است در وقوع حاملگی خارج از رحم نقش داشته باشد.

اشکال در لوله‌های رحمی، زمینه ‌ساز این بیماری است. مثلا ممکن است در اثر عفونت، لوله بسته شده باشد یا یک مشکل مادرزادی در لوله‌ها وجود داشته باشد یا در مواردی لوله‌های رحمی با جراحی دستکاری شده باشد (بخصوص در کسانی که با جراحی لوله ها را بسته باشند)، اما گاهی هیچ علت خاصی برای این بیماری پیدا نمی‌شود. همچنین، عدم تعادل هورمونی یا رشد غیرطبیعی تخمک بارور شده نیز ممکن است در این عارضه نقش داشته باشد.

به هر حال، در کسی که یک ‌بار این اتفاق بیفتد، احتمال تکرار در حاملگی بعدی حدود 15 درصد است.

برخی از مواردی که احتمال بارداری خارج از رحم را افزایش می‌دهد عبارتنداز:

تجربه حاملگی خارج از رحم قبلی

 اگر قبلاً این نوع بارداری را تجربه کرده‌اید، در بارداری مجدد نیز این احتمال وجود دارد که حاملگی خارج از رحم را تجربه نمایید.

درگیر شدن با هرگونه التهاب یا عفونت

عفونت‌های مقاربتی مانند سوزاک(Gonorrhea ) یا کلامیدیا(Chlamydia)، می‌توانند باعث التهاب در لوله‌ها و سایر اندام‌های مجاور شوند و خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش دهند. زنانی که IVF انجام داده‌اند و به عبارتی به روش غیر طبیعی باردار شده‌اند، ممکن است حاملگی خارج از رحم را تجربه نمایند. در خانم‌هایی که نابارور هستند نیز ممکن است این اتفاق رخ دهد.

 جراحی لوله

جراحی برای اصلاح لوله فالوپ بسته شده یا آسیب دیده می‌تواند خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش دهد. اگر با IUD نیز باردار شوید، امکان بارداری خارج رحمی وجود دارد. بسیاری از خانم‌ها لوله‌های خود را بعد از چند بارداری با روش جراحی به طور کامل می‌بندند. در صورتی که بخواهید با جراحی مجدد لوله‌های خود را باز کنید و مجدداً باردار شوید، امکان حاملگی خارج رحمی وجود دارد.

مصرف سیگار

 سیگار کشیدن درست قبل از بارداری می‌تواند خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش دهد. هرچه بیشتر سیگار بکشید، خطرایجاد شده بیشتر خواهد بود.

عوارض حاملگی خارج رحمی چیست؟

حاملگی خارج از رحم می‌تواند باعث می‌شود لوله فالوپ بیش از حد باز شود و آسیب جدی ببیند. اگر درمانی صورت نگیرد، پارگی لوله فالوپ می‌تواند منجر به خونریزی شود و حیات فرد با خطر مواجه شود.

سقط جنین در حاملگی خارج از رحم

حاملگی خارج از رحم می‌تواند باعث باز شدن لوله فالوپ شما شود. اگر درمانی در این خصوص صورت نپذیرد و یا شما علائمی را احساس نکنید، پارگی لوله می‌تواند منجر به خونریزی رحم شده و جنین ممکن است سقط گردد. همچنین شدت خونریزی می‌تواند حیات شما را تهدید نماید.

در حالت کلی اگر نسبت به درمان بی‌توجه باشید و سونوگرافی(Ultrasound) متعدد را زیر نظر پزشک انجام ندهید، احتمال مرگ جنین وجود خواهد داشت. اگر روند درمان روتین خود را زیر نظر پزشک ادامه دهید، هیچ خطری شما را تهدید نخواهد کرد.

کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند و یا سیگار می‌کشند حتماً باید زیر نظر متخصص ترک اعتیاد آن‌ها را کنار بگذارند. برای کسانی که با افراد متعددی رابطه جنسی برقرار می‌کنند، امکان بیماری وجود خواهد دشت و بارداری خارج از رحم آن‌ها را تهدید می‌نماید.

بارداری سالم حاملگی خارج از رحم                        

برای تجربه یک بارداری سالم در شرایط حاملگی خارج از رحم، پزشک متخصص زنان شما را دائماً به سونوگرافی ارجاع خواهد داد تا وضعیت شما و وجنین را مورد بررسی قرار دهد. شما می‌توانید برای انجام تما مراحل سونوگرافی‌های بارداری خود به کلینیک دکتر وهاب آقایی یکی از بهترین مراکز سونوگرافی در تهران مراجعه کنید. همچنین مرکز رادیولوژی و سونوگرافی دکتر وهاب آقایی واقع در خیابان ولیعصر همواره آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیزان و همچنین ارائه نوبت  است. برای کسب اطلاعات بیشتر تماس بگیرید.

 برای درمان این عارضه پزشک دارو یا روش جراحی لاپروسکوپی یا جراحی شکمی را توصیه می‌نماید. به عبارتی آن بافت ایجاد شده باید هرچه زودتر برداشته شود.

سالپنژکتومی(Salpingectomy) و سالپنژستومی(Salpingectomy)دو روش جراحی لاپروسکوپی(Laparoscopic) بوده که در صورت انجام موفقیت‌آمیز آن شما دیگر احساس ناراحتی نخواهید کرد و بارداری سالم را در این شرایط خطرناک تجربه خواهید نمود.

پیشگیری از حاملگی خارج رحمی چگونه است؟

تقریبا راهی برای جلوگیری صد در صد از حاملگی خارج رحمی وجود ندارد. اما روش‌هایی هستند که می‌تواند خطرات ناشی از این عارضه را کاهش دهد. از جمله این روش‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•     محدود کردن تعداد شرکای جنسی و استفاده از کاندوم در حین رابطه جنسی به پیشگیری از عفونت‌های مقاربتی کمک می‌کند و ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های التهابی لگن را کاهش دهد.
•    عدم مصرف دخانیات نیز تاثیر زیادی در پیشگیری از حاملگی خارج رحمی دارد. در صورت مصرف سیگار، لازم است قبل از اقدام به بارداری، سیگار را ترک کنید.

تشخیص حاملگی خارج از رحم 

تست حاملگی

آزمایش خون، گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) می‌تواند بارداری را تایید کند؛ زیرا، سطح این هورمون در دوران بارداری افزایش می‌یابد. حدود 5 تا 5 هفته پس از لقاح، این آزمایش خون ممکن است هر چند روز یک بار تکرار شود تا زمانی که آزمایش سونوگرافی بتواند حاملگی خارج از رحم را تایید یا رد کند.

سونوگرافی

سونوگرافی ترانس واژینال به پزشک اجازه می‌دهد تا محل دقیق بارداری را ببیند. در این روش، از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ استفاده می‌شود و تصاویر حاصل شده به مانیتور مجاور ارسال می‌شود. سونوگرافی معمول شکم نیز، ممکن است برای تایید بارداری فرد یا ارزیابی خونریزی داخلی استفاده شود.

سایر آزمایشات خون

بررسی تعداد سلول‌های خونی به خصوص گلبول‌های قرمز، برای بررسی کم خونی یا علائم خونریزی انجام می‌شود. همچنین، اگر حاملگی فرد خارج از رحمی تشخیص داده شود، پزشک برای بررسی گروه خونی، ممکن است آزمایش خون درخواست کند تا در صورت نیاز به تزریق خون، سریعا خون تهیه شود.

درمان حاملگی خارج از رحم

تخمک بارور شده نمی‌تواند در خارج از رحم به صورت طبیعی رشد کند، از این رو برای جلوگیری از عوارض خطرناک، لازم است تخمکی به صورت نابه جا لانه گزینی کرده است، از بدن خارج شود. برای این کار، بسته به علائم و مرحله‌ای که حاملگی خارج از رحم تشخیص داده شده، متفاوت باشد. دارودرمانی، جراحی لاپراسکوپی ی جراحی شکم، برخی از روش‌های شناخته شده برای خارج کردن تخمک است.

دارو

داروهایی که برای حاملگی خارج رحم در مراحل اولیه و شرایطی که بیمار خونریزی ندارد، می‌تواند رشد سلولی تخمک را متوقف کند و سلول‌های موجود را از بین می‌برد. این داروها معمولا به صورت تزریقی تجویز می‌شوند. تشخیص قطعی حاملگی خارج از رحمی قبل از شروع دارو درمانی، اهمیت زیادی دارد. پس از دریافت داروی تزریقی، برای بررسی تاثیر دارو ممکن است آزمایشات خون تکرار شوند تا اطمینان حاصل شود که دارو تاثیرات لازم را داشته است.

روش‌های لاپاراسکوپی

سالپنگوستومی و سالپنژکتومی دو عمل جراحی لاپاروسکوپی هستند که برای درمان برخی از حاملگی‌های خارج از رحم استفاده می‌شوند. در این روش‌ها برش کوچکی در شکم، در نزدیکی ناف ایجاد می‌شود. در مرحله بعد، پزشک از یک لوله نازک مجهز به لنز دوربین و نور (لاپاروسکوپ) برای مشاهده ناحیه لوله استفاده می‌کند.

در سالپنگوستومی، حاملگی خارج از رحم برداشته می‌شود و اقدامی برای لوله فالوپ انجام نمی‌شود و درمان بافت لوله به صورت طبیعی انجام می‌شود. در سالپنژکتومی، حاملگی خارج از رحم و لوله فالوپ هر دو برداشته می‌شوند.

اینکه کدام روش برای فرد مناسب است، بستگی به میزان خونریزی، آسیب وارد شده و پارگی لوله فالوپ دارد. همچنین، لازم است لوله فالوپ دیگر بررسی شود تا در صورت وجود آسیب احتمالی، روش درمانی مناسب اتخاذ شود.

جراحی اورژانسی

اگر حاملگی خارج رحمی باعث خونریزی شدید شود، ممکن است فرد به جراحی اورژانسی نیاز داشته باشد. این کار را می‌توان از طریق لاپاروسکوپی یا از طریق برش شکمی (لاپاراتومی) انجام داد. در برخی موارد می‌توان لوله فالوپ را نجات داد. با این حال، به طور معمول، لوله پاره شده باید برداشته شود.

منبع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ectopic-pregnancy/diagnosis-treatment/drc-20372093

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ectopic-pregnancy/symptoms-causes/syc-20372088