در بدن
انسان چهار غده به نام پاراتیروئید وجود دارد که هر یک به اندازه یک لوبیا هستند و
در ناحیه گردن و پشت غده پروانه‌ای شکل تیروئید قرار گرفته‌اند. هر جفت غده
پاراتیروئید پشت یکی از بال‌های پروانه‌ای شکل غده تیروئید قرار گرفته‌اند و وظیفه
تنظیم میزان کلسیم خون را به عهده دارند. پاراتیروئید به واسطه وظایفی که در بدن
انسان به عهده دارد مانند ترموستات عمل می‌کند و نقش مهمی در کنترل میزان کلسیم و
متابولیسم بدن ایفا می کنند. در ادامه به توضیحات بیشتر در خصوص این غده، عملکرد
آن و بیماری‌های مرتبط با آن می‌پردازیم.
|
آنچه در ادامه درباره پاراتیروئید خواهید خواند:
|
غده پاراتیروئید هورمونی به نام هورمون پاراتیروئید ترشح می‌کنند، که این هورمون میزان کلسیم در خون را کنترل می‌کند. به دلیل عملکرد غده
پاراتروئید، سطح کلسیم در یک فرد سالم همیشه میزان ثابتی دارد. کلسیم برای درست
کار کردن سیستم عصبی و عضلانی بدن و همچنین استحکام استخوان‌ها نقش مهمی دارد.
اعضای اصلی هدف در بدن انسان که هورمون پاراتیروئید به طور
مستقیم روی آن‌ها تأثیر می‌گذارد کلیه‌ها و استخوان‌ها هستند. وقتی سطح کلسیم در بدن
انسان کم باشد، هورمون پاراتیروئید ترشح می‌شود و به این واسطه استخوان‌ها کلسیم
خود را به درون جریان خون آزاد می‌کنند. علاوه بر این، پاراتیروئید باعث می‌شوند
دفع کلسیم از ادرار کاهش پیدا کند و متابولیسم و سنتز ویتامین D در بدن افزایش
پیدا کند.
اگر فردی به میزان کافی کلسیم یا ویتامین D مورد نیاز بدن
خود را از طریق رژیم غذایی دریافت نکند، سطح کلسیم موجود در جریان خون افت پیدا
می‌کند و غدد پاراتیروئید شروع به ترشح هورمون بیشتری می‌کنند تا کمبود کلسیم در
جریان خون جبران شود.
یکی دیگر از روش‌هایی که از طریق آن سطح کلسیم در بدن انسان
توسط پاراتیروئید نتنظیم می‌شود، فعال سازی ویتامین D است. این
فرایند در کلیه‌ها نیز انجام می‌شود. ویتامین D فعال شده توسط کلیه‌ها سبب افزایش جذب کلسیم از
طریق روده‌ها می‌شود.
غده پاراتیروئید ممکن است به دلایل مختلفی دچار کم کاری (هیپو پاراتیروئیدیسم) و یا پرکاری (هایپر پاراتیروئیدیسم) شود که در ادامه
به توضیحات هر یک خواهیم پرداخت.
این عارضه ممکن است به دلایل متعددی از جمله
جراحی گردن، بیماری‌های خود ایمنی، عوامل ارثی و کاهش منیزیم در خون ایجاد شود
که سبب کاهش میزان کلسیم در خون می‌گردد. برخی از مکمل‌هایی که سطوح کلسیم و فسفر
در خون را به حد نرمال خود می‌رسانند، از بروز عوارض ناشی از کم کاری پاراتیروئید
جلوگیری می‌کنند. بسته به دلیل ایجاد کننده این عارضه ممکن است بیمار نیاز داشته
باشد برای مدت طولانی از مکمل‌های مخصوصی استفاده کند.
علائم و نشانه‌های هیپو پاراتیروئیدیسم
علائم و نشانه‌های هیپوپاراتیروئیدیسم عبارتند از :
- احساس سوزش یا گز گز شدن نوک انگشتان
- دردهای عضلانی و گرفتگی عضلات پا، اسپاسم معده و غیره
- احساس خستگی و ضعف
- دردهای شدید دوران قاعدگی
- ریزش مو، خشکی پوست و شکنندگی ناخن‌ها
- افسردگی یا اضطراب
- ریتم نامنظم ضربان قلب
- ایجاد ناهنجاری در دندان‌ها
روش‌های تشخیص و درمان هیپو پاراتیروئیدیسم
اولین گام در تشخیص کم کاری غده پاراتیروئید، انجام آزمایش
خون است. پایین بودن بیش از حد سطح کلسیم در خون می‌تواند نشان‌دهنده هیپو
پاراتیروئیدیسم باشد. علاوه بر این، مواردی چون سطح پایین هورمون PTH ، پایین بودن
منیزیم خون و یا بالا بودن سطح فسفر نیز می‌تواند مهر تأییدی بر عارضه کم کاری
پاراتیروئید باشد. هر چند به منظور انجام آزمایشات دقیق‌تر و تشخیص صحیح بهتر است
به پزشک متخصص مراجعه کنید.
درمان هیپو پاراتیروئیدیسم عمدتاً سادهتر از پرکاری
پاراتیروئید است و نیازی به جراحی ندارد. در اغلب موارد، عوارض ناشی از کم کاری
پاراتیروئید با مصرف داروها و مکمل‌های غذایی حاوی کلسیم یا ویتامین D یا منیزیم
برطرف می‌شود. گاهی نیز از روش درمان جایگزینی هورمونی برای کمبود ترشح هورمون PTH استفاده می‌شود. از آنجایی که هیپو پاراتیروئیدیسم یک عارضه بلند مدت است، روش‌های درمانی آن
نیز عموماً برای یک مدت طولانی ادامه پیدا می‌کنند. در نتیجه، افرادی که دچار این
عارضه هستند باید به طور مرتب آزمایشات و چکاپ‌های مربوطه را انجام دهند و تحت نظر
پزشک متخصص باشند.
گاهی اوقات پاراتیروئید پرکار می‌شود و بیش از حد مورد نیاز
هورمون ترشح می‌کند. در این مواقع بیماران ممکن است دچار افزایش کلسیم خون شوند که
می‌تواند سبب بروز بیماری در آن‌ها شود. با این حال، هایپر پاراتیروئیدیسم یا
پرکاری پاراتیروئید همیشه علائم به همراه ندارد. به طور کلی دو نوع هایپرتیروئیدیسم وجود دارد. در نوع اولیه، افزایش میزان کلسیم خون مستقیماً در نتیجه
بزرگ شدن غده‌های پاراتیروئید و ترشح بیش از حد هورمون توسط آن‌ها است. اما نوع
ثانویه در نتیجه بیماری‌ها یا عارضه‌های دیگر است که ابتدا سبب کاهش سطح کلسیم در
بدن می‌شوند و به مرور زمان، سطح هورمون پاراتیروئید (PTH) افزایش می‌یابد.
علائم هایپرتیروئیدیسم
هایپرتیروئیدیسم معمولاً پیش از آنکه علائم یا نشانه‌های
این اختلال بروز پیدا کنند تشخیص داده می‌شود. علائم این عارضه در نتیجه اختلال در
عملکرد یکی از اعضای بدن به دلیل افزایش سطح کلسیم در خون مشاهده می‌شوند. این
علائم عبارتند از:
- پوکی استخوان
- سنگ کلیه
- تکرر ادرار
- دردهای شکمی
- احساس خستگی یا ضعف زود هنگام
- احساس افسردگی و اختلال حواس
- درد مفاصل و استخوان‌ها
- احساس ناخوشی بدون هیچ دلیل خاصی
- تهوع، استفراغ و کاهش اشتها
در صورتی که با هر یک از علائم بالا مواجه شدید،
برای تشخیص دقیق و به هنگام به پزشک خود مراجعه کنید زیرا علائم
هایپرپاراتیروئیدیسم معمولاً با بسیاری از بیماری‌ها مشترک هستند و برای تشخیص
دقیق عارضه نیاز به انجام آزمایشات تکمیلی است.
عوارض هایپر پاراتیروئیدیسم
عوارض و بیماری‌های ناشی از هایپر پاراتیروئیدیسم معمولاً
به دلیل تأثیر بلند مدت کاهش سطح کلسیم در استخوان‌ها یا زیاد بودن سطح آن در
جریان خون ایجاد می‌شوند. بیماری‌های ناشی از این عارضه عبارتند از:
- پوکی استخوان: کاهش سطح کلسیم در استخوان‌ها سبب ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود.
- سنگ کلیه: بالا بودن میزان کلسیم خون ممکن است سبب تجمع کلسیم در کلیه‌ها و
سنگ کلیه شود.
- بیماری‌های قلب و عروق: گاهی افزایش کلسیم خون موجب افزایش فشار خون و متعاقب
آن بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود.
- هایپر پاراتیروئیدیسم مادرزادی: در صورتی که هایپر پاراتیروئیدیسم شدید در
مادران باردار درمان نشود، ممکن است این عارضه به نوزاد نیز منتقل شود که می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
نخستین روشی که برای تشخیص این عارضه استفاده می‌شود،
آزمایش خون است. در صورتی که نتایج اين آزمایش نشان دهنده بالا بودن سطح کلسیم و
هورمون پاراتیروئید در خون باشد، پزشک شما آزمایشات تکمیلی دیگری را تجویز می‌کند
زیرا ممکن است بالا بودن کلسیم در نتیجه عوامل دیگر نیز باشد. این آزمایشات
عبارتند از:
-
تست سنجش تراکم استخوان
-
آزمایش ادرار: در صورتی که میزان دفع کلسیم توسط ادرار زیاد باشد، ممکن است
فرد دچار هایپر پاراتیروئیدیسم باشد.
-
تصویربرداری از کلیه شامل سونوگرافی کلیه و یا سی تی اسکن کلیه
روش‌های درمان هایپر پاراتیروئیدیسم
هایپر پاراتیروئیدیسم در صورتی که سبب عارضه‌های جدی نشده
باشد، نیازی به درمان ندارد و می‌توان با تغییر سبک زندگی و نظارت بر نحوه فعالیت
پاراتیروئید تا حد زیادی این بیماری را کنترل نمود. گاهی اوقات به دلیل شدید بودن
این عارضه و مشکلات ناشی از آن، پزشک شما ممکن است انجام جراحی به منظور حذف یک
یا چند غده پاراتیروئید را تجویز کند. در این جراحی ابتدا با کمک سونوگرافی گردن،
محل غده های پاراتیروئید و اندازه آن‌ها تشخیص داده می‌شود و پزشک آن غده‌هایی را
حذف می‌کند که بیشترین میزان پرکاری و بزرگ شدن (هایپرپلازی) در آن‌ها مشاهده شده
است. جراحی پاراتیروئید معمولاً یک جراحی ساده و بدون عارضه است. هر چند ممکن است
در نتیجه آن در موارد اندکی به تارهای صوتی آسیب وارد شود.
مصرف برخی از داروها نیز ممکن است به درمان هایپرپاراتیروئیدیسم کمک کند. به عنوان
مثال، داروهایی که عملکرد کلسیم در جریان خون را شبیه سازی می‌کنند و از این طریق
غده پاراتیروئید را برای ترشح کمتر هورمون فریب می‌دهند، یکی از روش‌های دارویی
درمان این عارضه هستند.
سخن پایانی
غده پاراتیروئید نقش مهمی در تنظیم میزان کلسیم خون و در
نتیجه سلامت استخوان‌ها ایفا می‌کند. در صورتی که در عملکرد این غده اختلالی ایجاد
شود، ممکن است فرد دچار کم کاری یا پرکاری پاراتیروئید شود که هر یک با توجه به
عارضه‌هایی که ایجاد می‌کند نیاز به طی اقدامات درمانی مقتضی دارد. برای تنظیم
عملکرد غده پاراتیروئید پیشنهاد می‌شود سبک زندگی سالمی داشته باشید، مکمل‌های
ویتامین D را تحت نظر پزشک به طور مرتب مصرف کنید. علاوه بر این، نوشیدن
مایعات فراوان و انجام ورزش‌های روزانه می‌تواند نقش مهمی در عملکرد سالم
پاراتیروئید داشته باشد. برای انجام آزمایشات تشخیصی مرتبط با هایپر
پاراتیروئیدیسم شامل سونوگرافی می‌توانید به کلینیک رادیولوژی و سونوگرافی دکتروهاب آقایی مراجعه یا تماس حاصل فرمایید.
منابع
https://www.yourhormones.info/glands/parathyroid-glands/
وبسایت مایوکلینیک