کلیه ها و مثانه و مجاری ادراری

آناتومی و وظایف کلیه

کلیه‌ها دو عضو قهوه‌ای رنگ و لوبیا مانند هستند که در دو طرف بدن و درست زیر دنده‌های متصل به ستون مهره قرار گرفته‌اند. وظیفه کلیه‌ها حذف مواد زائد و داروها از بدن، ایجاد تعادل در مایعات بدن، تولید هورمون به منظور تنظیم فشار خون و همچنین کنترل کردن تولید گلبول‌های قرمز خون است. کلیه‌ها اوره موجود در خون را از طریق فیلتر کردن خون از واحدهای بسیار کوچک تشکیل دهنده خود به نام نفرون از بدن خارج می‌کنند. هر نفرون شامل یک قسمت پر از مویرگ‌های خونی و یک مجرای کوچک در انتهای خود است. پس از تصفیه خون توسط نفرون‌ها، ادرار تولید شده از طریق مجاری کلیوی به سمت مجرای ادرار حرکت می‌کند.

آناتومی و وظایف مثانه و مجاری ادرار 

ادرار تولید شده در کلیه‌ها از طریق مجرایی به نام میزنای یا حالب وارد مثانه می‌شود. ماهیچه‌های موجود در دیواره این مجاری ادرار را به از طریق انقباض به سمت مثانه هدایت می‌کنند. در صورتی که در مجرای میزنای انسدادی ایجاد شود، بیماری‌هایی مانند عفونت کلیوی ایجاد می‌شود. مثانه یک عضو مثلثی و توخالی است که درست در زیر شکم و نزدیک به مجرای خروجی ادرار قرار دارد. وظیفه مثانه قرار گرفتن در وضعیت انبساط و راحت به منظور زخیره ادرار، و همچنین انقباض به منظور خروج ادرار است.

 بیماری‌های شایع کلیوی

پیلونفریت / pyelonephritis (عفونت پلویس کلیه)

در صورتیکه کلیه بر اثر وجود باکتری، عفونت پیدا کند، معمولا درد در ناحیه پشت همراه با تب ایجاد می‌شود. انتشار باکتری از عفونت مثانه درمان نشده متداول‌ترین راه ایجاد پیلونفریت می‌باشد.

بر اثر فعالیت بیش از اندازه سیستم ایمنی بدن و حمله آن به کلیه‌ها، التهاب و گاهی آسیب ایجاد می‌شود.

گلومرولونفریت

وجود خون و پروتئین در ادرار متداول‌ترین مشکلات ایجاد شده بر اثر گلومرولونفریت می‌باشد، که حتی می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود.

سنگ کلیه (nephrolithiasis)

مواد معدنی در ادرار باعث ایجاد کریستال (سنگ) می‌شوند که ممکن است آنقدر بزرگ باشند که جریان ادرار را متوقف کنند، که یکی از دردناکترین حالات است

در اغلب موارد سنگ‌های کلیه خود به خود دفع می‌شوند اما بعضی از آنها به اندازه‌ای بزرگ می‌باشند که باید درمان شوند.

سندروم نفروتیک (nephrotic syndrome)

برخی آسیب‌های وارد شده به کلیه‌ها باعث می‌شوند مقادیر زیادی پروتئین در ادرار دفع شود، ورم پاها (ادم) ممکن است یکی از نشانه‌های آن باشد.

بیماری کلیوی پلی سیستیک ( polycystic kidney disease )

به دلیل ژنتیکی و ارثی کیست‌های بزرگی در هر دو کلیه ایجاد می‌شود که فعالیت آنها را مختل می‌کند.

نارسایی حاد کلیوی (Acute renal failure )

کاهش بسیار شدید و ناگهانی فعالیت کلیه می‌باشد. دهیدراتاسیون (کم آبی)، مسدود شدن مجاری ادراری و یا آسیب کلیه می‌تواند باعث ایجاد نارسایی حاد شود و ممکن است برگشت ناپذیر باشد.

نارسایی مزمن کلیوی  (chronic renal failure)

از دست رفتن بخشی از فعالیت کلیه به طور دائم می‌باشد. دیابت و فشار خون بالا شایع ترین دلایل این امر می‌باشد.

 (ESRD (end stage renal disease

از دست رفتن کامل فعالیت کلیه می‌باشد که اغلب در اثر نارسایی مزمن کلیوی پیشرفته ایجاد می‌شود، افرادی که دچار ESRD می شوند برای ادامه زندگی نیاز به دیالیز منظم دارند.

نکروز پاپیلا  (papillary necrosis)

آسیب جدی به کلیه‌ها می‌تواند باعث جدا شدن تکه‌ای از بافت کلیه شده و کلیه را مسدود می‌کند. در صورتیکه درمان نشود آسیب وارده می‌تواند باعث نارسایی کلیه شود.

نفروپاتی دیابتیک  (diabetic nephropathy)

بالا بودن قند خون ناشی از دیابت به تدریج باعث آسیب کلیوی می‌شود. در برخی مواقع پروتئین در ادرار نیز دیده می‌شود.

نفروپاتی هایپرتنسیو ( hypertensive nephropathy)

فشار خون بالا باعث آسیب کلیوی می‌شود که در نهایت ممکن است نارسایی کلیوی مزمن ایجاد شود.

سرطان کلیه  (Kidney cancer)

کارسینومای سلول کلیوی شایع‌ترین نوع سرطان کلیه است. سیگار کشیدن اصلی ترین دلیل ایجاد سرطان کلیه می‌باشد.

نفریت انترستشیال  (Interstitial nephritis)

التهاب بافت همبند درون کلیه اغلب باعث نارسایی حاد کلیوی می‌شود. واکنش‌های آلرژیک و اثر جانبی داروها متداولترین دلایل ایجاد این بیماری می‌باشد.

 Minimal change disease

نوعی سندروم نفروتیک بوده که در آن سلول‌های کلیوی در زیر میکروسکوپ طبیعی به نظر می‌رسند. این بیماری ممکن است باعث تورم پاها (ادم) شود. برای درمان این بیماری معمولا از استروئید‌ها استفاده می‌شود.

 Nephrogenic diabetes insipidus

اغلب بر اثر واکنش دارویی کلیه‌ها قادر به تغلیظ ادرار نیستند که در واقع شرایط خطرناکی می‌باشد. دیابت اینسایپیدوس باعث تشنگی دائم و تکرر ادرار می شود.

کیست‌های کلیوی  (renal cyst)

فضاهای تو خالی خوش خیم در کلیه می‌باشد که در برخی از افراد سالم دیده می‌شود و اثر سوئی بر کلیه‌ها ندارند.

چه عواملی باعث ایجاد نارسایی حاد کلیوی می‌شوند؟

از دست رفتن ناگهانی فعالیت کلیه‌ها نارسایی حاد کلیوی (Acute Renal Failure (ARF نامیده می‌شود، که دو عامل اصلی موجب ایجاد آن می‌شود:

- قطع جریان خون و خونرسانی به کلیه‌ها

- ایجاد آسیب مستقیم به خود کلیه‌ها

که این شرایط معمولا بدلایل زیر ایجاد می‌شوند:

- ایجاد یک ترومای شدید (تصادف و ....) و از دست دادن مقدار زیادی خون

- از دست دادن آب بدن ( گرمای شدید و ...)

- آسیب دیدن کلیه‌ها مثلا هنگام وجود یک شوک جدید عفونی مثل سپسیس

- انسداد جریان ادرار مثلا بر اثر بزرگ شدن پروستات

- آسیب کلیوی در اثر برخی داروها یا سموم

- مشکلات ناشی از حاملگی نظیر اکلامپسی و یا پیش اکلامپسی

- دونده‌های ماراتن و یا سایر ورزشکاران که هنگام مسابقات ورزشی طولانی مقادیر کافی مایعات دریافت نمی‌کنند ممکن است به دلیل تخریب ناگهانی بافت عضلانی دچار نارسایی حاد کلیوی شوند. بر اثر تجزیه عضله مقادیر زیادی پروتئین بنام میوگلوبین وارد جریان خون شده که می‌تواند باعث آسیب کلیه‌ها شوند.

 چه عواملی باعث نارسایی مزمن کلیوی می‌شوند؟

آسیب کلیوی و یا کاهش عملکردکلیوی که بیشتر از سه ماه ادامه یابد نارسایی مزمن کلیوی (CKD) نام دارد. این بیماری مزمن به این دلیل خطرناک می‌باشد که ممکن است تا زمانیکه آسیب کلیوی غیر قابل برگشت شود هیچگونه علامتی نداشته باشد. دیابت نوع (1,2) و فشار خون بالا شایعترین دلایل ایجاد CKD می‌باشند، عوامل دیگر از این قرارند:

- بیماری‌های سیستم ایمنی نظیر لوپوس و بیماری ویروسی مزمن نظیر HIV/ ایدز، هپاتیت B، C

- عفونت مجاری ادراری درون کلیه‌ها (پیلونفریت)

- التهاب درون مویرگ‌های گلومرولی کلیه که معمولا بر اثر عفونت میکروبی و یا عوامل دیگر ایجاد می‌شوند

- بیماری کلیوی پلی کیستیک که در این بیماری در طول زمان کیست‌های حاوی مایع در کلیه‌ها ایجاد می‌شوند، این بیماری شایعترین شکل وراثتی بیماری‌های کلیوی است.

- نارسایی مادرزادی که از زمان تولد وجود دارد و معمولا در نتیجه انسداد مجاری ادراری و یا به طول غیر طبیعی شکل یافتن مجاری ادراری است که روی کلیه‌ها اثر می‌گذارند.

- داروها و سموم: استفاده طولانی مدت از بعضی داروها و یا مواد شیمیایی نظیر مسکن‌ها مثل ایبوبروفن و ناپروکسان( NSADS داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی )

 در برخی از موارد نارسایی کلیوی قابل درمان بوده و ممکن است فعالیت کلیه‌ها به حالت طبیعی برگردد. تشخیص نارسایی کلیوی معمولا توسط آزمایش خون و اندازه گیری BUN ، کراتی نین و میزان فیلتراسیون گلومرولی ( GFR ) صورت می‌پذیرد. درمان عوامل ایجاد کننده نارسایی کلیوی باعث برگشت فعالیت کلیه به حالت طبیعی می‌شود تلاش مستمر برای کنترل فشار خون و دیابت یکی از بهترین روش‌های جلوگیری از نارسایی مزمن کلیوی می‌باشد. در طول زمان با افزایش سن به تدریج فعالیت کلیه‌ها کمی کاهش می یابد. اگر کلیه‌ها به طور کامل از کار بیافتد تنها راه درمان دیالیز و یا پیوند کلیه می‌باشد.

سونوگرافی کلیه و مجاری ادرار

بسیاری از بیماری‌های مزمن کلیوی و همچنین بیماری‌های مثانه و مجاری ادرار مانند عفونت مجاری ادرار توسط سونوگرافی کلیه و مجرای ادراری ( Renal Ultrasound ) تشخیص داده می‌شوند. در این روش تصویربرداری، امواج صوتی با فرکانس بالا با استفاده از وسیله‌ای به نام پروب به ناحیه مورد نظر ارسال می‌شود و دستگاه سونوگرافی با استفاده از یک کامپیوتر، پردازش امواج بازگردانده شده از سطح کلیه، مثانه و مجاری ادراری را انجام می‌دهد. سونوگرافی کلیه و مجاری ادرار در مرکز رادیولوژی و سونوگرافی دکتر وهاب آقایی با استفاده از آخرین تجهیزات و دستگاه‌های سونوگرافی انجام می‌پذیرد. لطفاً پیش از انجام این آزمایش، در خصوص آمادگی‌های لازم قبل از تصویربرداری اطلاع کسب کنید و متخصص سونوگرافی را در مورد سوابق بیماری‌های مرتبط و یا عمل‌های جراحی که در ناحیه کلیه و مجاری ادراری خود انجام داده‌اید آگاه کنید.