تخمدان‌ها بخشی از
دستگاه تناسلی زنان هستند. زنان دارای دو تخمدان هستند، در هر طرف رحم، یک تخمدان
و هر تخمدان به اندازه و شکل یک بادام است. تخمدان‌ها تخمک‌های
زن را تولید و ذخیره می‌کنند. در طی هر دوره تخمک گذاری، تخمدان یک
تخمک آزاد می‌کند. اگر آن تخمک توسط اسپرم بارور شود،
بارداری ممکن است رخ دهد. تخمدان‌ها همچنین هورمون‌های زنانه
استروژن و پروژسترون را می‌سازند. زمانی که یک زن یائسه می‌شود، تخمدان‌های او
تولید این هورمون‌ها و ترشح تخمک را متوقف می‌کنند. مشکلات مربوط به تخمدان‌ها عبارتند از:
- کیست تخمدان
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- سرطان تخمدان
- نارسایی زودرس تخمدان
- پیچ خوردگی تخمدان
در ادامه مقاله با
هر کدام از این بیماری‌ها، علائم و درمان آنها بیشتر آشنا خواهیم شد.
کیست‌های تخمدان کیسه‌های پر از مایع در داخل یا روی تخمدان هستند. این ضایعات معمولا در طول تخمک گذاری، زمانی که تخمدان یک تخمک آزاد
می‌کند، تشکیل می‌شوند. کیست‌های تخمدان معمولا بی ضرر هستند و خود به خود از بین
می‌روند. اغلب زنان در طول دوره‌های خود به این کیست‌ها دچار می‌شوند.
اکثر کیست‌های تخمدان کوچک هستند و علائمی ایجاد نمی‌کنند. معمولا قبل از اینکه فرد توسط متخصص معاینه شود، از وجود این کیست‌ها
بی خبر است. اگر علائمی وجود داشته باشد، ممکن است
شامل موارد زیر باشد:
- احساس فشار در شکم
- نفخ
- تورم
- درد در قسمت پایین شکم، در سمتی که کیست قرار دارد
در صورتی که پزشک در
حین معاینه متوجه حضور کیست شود، ممکن است در ابتدا توصیه کند تا میزان رشد کیست
در طی یک بازه زمانی تحت نظر قرار بگیرد. در صورتی که درد داشته باشید، یائسگی را
پشت سر گذاشته باشید و یا در صورتی که کیست پس از مدتی به صورت خود به خود از بین
نرفت، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید.
در صورتی که کیست
بترکد یا باعث ایجاد خونریزی شود، لازم است سریعا از پزشک کمک بگیرید. همچنین، قرص‌های ضد بارداری می‌توانند به جلوگیری از کیست‌های جدید کمک کنند. به ندرت، کیست تخمدان می‌تواند سرطانی شود. البته این خطر با افزایش
سن، افزایش می‌یابد.
تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یعنی تخمدانی که حاوی کیست‌های بسیاری
می‌باشد که نشانه‌های آن بالا بودن میزان هورمون‌های آندروژن و کاهش میزان خونریزی
ماهیانه و یا قطع آن می‌باشد.
تنبلی تخمدان اصطلاح رایجی است که بسیاری از افراد به جای تخمدان پلی کیستیک
استفاده می‌کنند. از دیگر علایم تخمدان پلی کیستیک ناباروری، قاعدگی
نامنظم، آکنه و افزایش رشد موهای صورت و بدن می‌باشد. PCOS عمدتا براثر بهم خوردن تعادل هورمونی صورت می‌پذیرد. در این افراد
معمولا مقدار هورمون تسترون آزاد بالا می‌باشد. معمولا افرادی که دچار این بیماری
می‌باشند دارای اضافه وزن، مقاومت سلولی به انسولین و گاهی دچار دیابت نوع 2 می‌باشند. در اغلب موارد نشانه‌های بیماری با کاهش وزن کمتر می‌شود.
علائم و نشانه‌های PCOS اغلب در حوالی اولین دوره قاعدگی در دوران بلوغ ایجاد می‌شود. گاهی اوقات PCOS
دیرتر ایجاد می‌شود، برای مثال، در پاسخ به افزایش وزن قابل توجه. به طور کلی، علائم و نشانه‌های PCOS در افراد مختلف متفاوت است اما، تشخیص PCOS زمانی انجام می‌شود که حداقل دو مورد از این علائم را تجربه کنید:
- پریودهای نامنظم: سیکل‌های قاعدگی
نامنظم یا طولانی مدت شایع‌ترین علامت PCOS
است. برای مثال، ممکن است کمتر از 9 دوره در
سال، بیش از 35 روز بین پریودها و پریودهای غیرطبیعی سنگین داشته باشید.
- آندروژن اضافی: افزایش سطح هورمون‌های مردانه ممکن است منجر به علائم فیزیکی مانند موهای زائد صورت و بدن (هیرسوتیسم)
و گاهی اوقات آکنه شدید و طاسی با الگوی مردانه شود.
- تخمدان پلی کیستیک: تخمدان‌ها ممکن است
بزرگ شده و حاوی فولیکول‌هایی باشد که اطراف تخمک‌ها را احاطه کرده‌اند. در نتیجه، ممکن است تخمدان‌ها به صورت منظم عمل نکنند.
علائم و نشانه‌های PCOS معمولا در وزن بالاتر، شدیدتر هستند.
علت سندرم تخمدان
پلی کیستیک یک نارسایی هورمونی است که بخوبی شناخته شده است. این بیماری از نظر
کلینیکی با سیکل‌های قاعدگی نامنظم، عدم تخمک گذاری منظم، رشد غیر طبیعی مو در
صورت، ناباروری، افزایش وزن و تخمدان چند کیستی (بزرگی تخمدان ، تخمدان کیست دار)
مشخص می‌شود. این بیماری تقریبا 6% همه زنانی که در سنین باروری می‌باشند را تحت
تاثیر قرار داده است. شواهد اخیر حاکی از آن است که سندرم تخمدان چند کیستی
نارسایی است که با مقاومت به انسولین و افزایش جبرانی سطح انسولین خون، شناخته می‌شود
که این موارد هم در زنان چاق و هم زنان غیر چاقی که PCOD دارند، مشاهده می‌شود.
درمان رایج " PCOD" وادار کردن تخمدان
به تخمک گذاری محسوب می‌شود که از کلومفین سیترات بعنوان داروی خط اول استفاده می‌شود. باتوجه به ارتباط مشخص شده بین افزایش میزان انسولین و مقاومت به انسولین،
استفاده از مواد حساس کننده انسولین مثل متفورمین برای وادار ساختن تخمدان به تخمک
گذاری اخیرا مورد مطالعه قرار گرفته و موفقیت آمیز نیز بوده است.
در بیمارانی که PCOD دارند، داروهای پایین آورنده انسولین
برای القاء تخمک گذاری با توجه به کم هزینه بودن و عوارض جانبی کمتر از لحاظ
حاملگی چند قلویی در مقایسه با داروهای دیگر انتخاب‌های بهتری هستند .در بیماران
مبتلا به PCOD که اضافه وزن داشته یا چاق هستند، کاهش
وزن می تواند اثرات معجزه آسایی در بازگشت تخمک گذاری داشته باشد .
بیماری سرطان تخمدان شایع نیست، اما میزان مرگ و میر
مبتلایان به این نوع سرطان، بیشتر از سایر سرطان‌های مربوط به دستگاه تولید مثل
زنان می‌شود. سرطان تخمدان هر چه سریع‌تر تشخیص و درمان شود، شانس بهبودی نیز بیشتر
خواهد بود. اما تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان دشوار است.
زنان مبتلا به سرطان تخمدان ممکن است علائمی نداشته
باشند یا فقط علائم خفیفی داشته باشند و تا زمانی که بیماری به مراحل پیشرفته نرسیده،
علامتی از خود بروز ندهد. در مراحل پیشرفته، درمان این سرطان دشوار خواهد بود.
علائم این بیماری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس سنگینی
در لگن
- درد در قسمت
پایین شکم
- خونریزی از
واژن
- افزایش یا
کاهش وزن
- دوره های غیر
طبیعی
- کمردرد بی دلیل
که به مرور بدتر می‌شود
- نفخ، حالت
تهوع، استفراغ، یا از دست دادن اشتها
برای تشخیص سرطان تخمدان، پزشکان یک یا چند آزمایش
انجام می‌دهند. این مراحل شامل معاینه فیزیکی، معاینه لگن، آزمایشات آزمایشگاهی،
سونوگرافی یا بیوپسی هستند. درمان سرطان تخمدان نیز معمولا جراحی و سپس شیمی درمانی
است.
| برای مشاهده و مطالعه تمامی مقالات سایت دکتر وهاب آقایی در رابطه با تخمدان و رحم کلیک کنید. |
نارسایی زودرس تخمدان (POF)
به وضعیتی گفته می‌شود که تخمدان‌های یک زن قبل از 40 سالگی از کار بیفاتد. POF با یائسگی زودرس متفاوت است. زنان
مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان ممکن است سال‌ها پریود نامنظم یا گاه به گاه داشته
باشند و حتی ممکن است باردار شوند. اما زنان مبتلا به یائسگی زودرس پریود نمی‌شوند
و نمی‌توانند باردار شوند.
این موضوع می‌تواند به صورت طبیعی اتفاق افتاده باشد
و یا بیماری، جراحی، شیمی درمانی و یا پرتودرمانی علت به وجود آمدن این مشکل باشد.
در حالی که، برخی از زنانی که نارسایی زودرس تخمدان دارند، هنوز پریود می‌شوند و حتی
ممکن است بتوانند باردار شوند.
برخی از اختلالات ژنتیکی با نارسایی اولیه تخمدان
همراه است. این اختلالات شامل شرایطی است که در آن شما یک کروموزوم X
معمولی و یک کروموزوم X تغییر یافته
(سندرم ترنر موزاییک) دارید و در آن کروموزوم های X
شکننده و شکسته هستند (سندرم X شکننده).
در یک شکل نادر، سیستم ایمنی بدن شما آنتی بادی‌هایی
را علیه بافت تخمدان تولید می‌کند که به فولیکول‌های حاوی تخمک آسیب می‌رساند و در
نهایت تخمک آسیب می‌بیند. اینکه چه چیزی باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود، مشخص نیست،
اما قرار گرفتن در معرض ویروس یکی از احتمالات است.
با این حال، علت نارسایی اولیه تخمدان اغلب
ناشناخته است (ایدیوپاتیک). ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی شما ممکن است آزمایش های
بیشتری را برای یافتن علت توصیه کند، اما در بسیاری از موارد، علت اصلی نامشخص
است.
پریودهای از دست رفته معمولا اولین علامت POF
است. علائم بعدی ممکن است مشابه علائم یائسگی طبیعی باشد:
- گرگرفتگی
- عرق شبانه
- تحریک پذیری
- تمرکز ضعیف
- کاهش میل جنسی
- درد هنگام
رابطه جنسی
- خشکی واژن
پزشکان با انجام معاینه فیزیکی و آزمایشات آزمایشگاهی
و تصویربرداری POF را تشخیص می‌دهند. انجام
روش‌های تصویر برداری مانند رادیولوژی و سونوگرافی در مراکز معتبر، یکی از عوامل
موثر در تشخیص زودهنگام و درمان موثر است. مرکز رادیولوژی و سونوگرافی دکتر وهاب آقایی، یکی از معبترترین مراکز تصویربرداری تهران است که تاریخچه درخشانی در ارائه
خدمات تشخیصی و غربالگری دارد.
اکثر زنان مبتلا به POF
نمی‌توانند به طور طبیعی باردار شوند. درمان‌های باروری، در برخی موارد نتیجه مثبت
داشته است و برخی دیگر از زنان می‌توانند با استفاده از تخمک‌های اهدایی، باروری
موفقیت آمیزی داشته باشند.
با وجود روش‌هایی که امروزه برای درمان و باروری
وجود دارد، هیچ درمانی نمی‌تواند عملکرد طبیعی تخمدان‌ها را بازگرداند. با این
حال، بسیاری از ارائه دهندگان مراقبتهای بهداشتی مصرف هورمون‌ها را تا سن 50 سالگی
توصیه می‌کنند.
مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان مهم هستند و در شرایطی که در رژیم غذایی یا
قرار گرفتن در معرض نور خورشيد، این مواد مغذی را به اندازه کافی دریافت نکنید،
استفاده از این مکمل‌ها بسیار ضروری است. ارائه
دهنده شما ممکن است را قبل از شروع مکمل‌ها، آزمایش تراکم استخوان برای اندازه گیری
مقدار پایه مکمل پیشنهاد دهد.
پیچ خوردگی تخمدان وضعیتی است که تخمدان در اطراف
رباط‌هایی که آن را در جای خود نگه می‌دارند، بپیچد. این
چرخش می‌تواند جریان خون به تخمدان و لوله فالوپ را قطع کند. پیچ خوردگی تخمدان می‌تواند باعث درد شدید و سایر علائم شود زیرا تخمدان خون کافی دریافت نمی‌کند.
اگر این وضعیت برای مدت طولانی بدون درمان ادامه یابد،
می‌تواند منجر به نکروز تخمدان (مرگ بافت)، از دست دادن تخمدان و در موارد نادر
ناباروری شود. پیچ خوردگی تخمدان معمولا فقط یک
تخمدان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پزشکان ممکن است این وضعیت را پیچ خوردگی آدنکس نیز
بنامند.
علائم پیچ خوردگی تخمدان می‌تواند شامل موارد زیر
باشد:
- حالت تهوع
- درد شدید لگن
- استفراغ
- تب
- خونریزی غیر
طبیعی
جراحی تنها راه مطمئن برای باز کردن پیچ خوردگی
تخمدان است. پزشک همچنین ممکن است داروهایی را برای کاهش درد و حالت تهوع برای
راحتی قبل از جراحی تجویز کند. پزشک معمولا انجام عمل جراحی را در سریع‌ترین زمان
ممکن توصیه می‌کند. اگر پیچ خوردگی تخمدان جریان خون را برای مدت طولانی
محدود کند، بافت تخمدان ممکن است بمیرد و جراح باید تخمدان را خارج کند. برداشتن
یک یا هر دو تخمدان با جراحی به عنوان اوفورکتومی شناخته می‌شود.
منبع:
https://effectivehealthcare.ahrq.gov/health-topics/ovarian-cysts
https://effectivehealthcare.ahrq.gov/health-topics/ovarian-disorders
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pcos/symptoms-causes/syc-20353439
https://effectivehealthcare.ahrq.gov/health-topics/ovarian-cancer
https://effectivehealthcare.ahrq.gov/health-topics/premature-ovarian-failure
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/premature-ovarian-failure/symptoms-causes/syc-20354683
https://www.medicalnewstoday.com/articles/322666#treatment