همه چیز درباره کبد و کیسه صفرا

مقدمه

کبد یکی از ارگان‌های حیاتی بدن است که نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم و تصفیه مواد مضر و اضافی موجود در خون به عهده دارد. سلول‌های کبد به طور دائم در حال تولید و ترشح ماده‌ای زرد رنگ به نام صفرا هستند که این ماده از طریق مجاری کبدی به سمت مجرای مشترک کبد و کیسه صفرا هدایت می‌شود و به درون کیسه صفرا می‌ریزد. زمانی که غذا از مجرای انتهایی معده وارد ابتدای روده بزرگ یا دوازده می‌رسد، صفرای تولید شده توسط کبد از کیسه صفرا به درون دوازده می‌ریزد و نقش مهمی در هضم و تجزیه مواد غذایی ایفا می‌کند. در این مطلب قصد داریم درباره عملکرد کبد و کیسه صفرا ، بیماری‌های مرتبط با آن و سونوگرافی کبد و کیسه صفرا توضیحاتی ارائه کنیم.

آناتومی کبد و کیسه صفرا

کبد چیست؟

کبد یا جگر بزرگ‌ترین غده بدن انسان و دارای رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است که به طور متوسط حدود 1.44 الی 1.66 کیلوگرم وزن دارد و تقریباً به اندازه یک توپ فوتبال است. این عضو نقش حیاتی در عملکرد متابولیک و سیستم ایمنی بدن دارد. بدون فعالیت درست کبد، زندگی فرد به خطر می‌افتاد. موقعیت کبد حدوداً در یک چهارم بالایی سمت راست حفره شکم و زیر پرده دیافراگم است. بخش انتهایی کبد به سمت چپ و بالای حفره شکمی کشیده می‌شود.

کبد از دو بخش یا لوب اصلی تشکیل شده است. هر لوب کبد به هشت بخش کوچک‌تر تقسیم شده است و در هر بخش کوچک حدود هزار لوبول یا کیسه کوچک تشکیل شده است. هر لوبول دارای یک داکت یا مجرای کوچک است که به مجرای اصلی هپاتیک متصل است. در مقایسه با بقیه اندام بدن، جریان خون بسیاری در کبد وجود دارد و در آن واحد حدود هفده درصد مقدار کل خون بدن در کبد گردش دارد.

وظایف کبد

بیماری‌های کبد

بیمار‌ی‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند به طور مستقیم یا غیر مستقیم کبد را تحت تأثیر قرار دهند. برخی از این بیماری‌ها قابل درمانند و برای برخی دیگر هنوز راهکار قطعی درمان شناسایی نشده است. در ادامه به بیماری‌های رایج کبدی می‌پردازیم :

هپاتیت خود ایمنی

 در این بیماری سیستم ایمنی بدن به بافت سالم کبد حمله کرده و آن را تخریب می‌کند. بیماری هپاتیت خود ایمنی منجر به سیروز کبدی و سایر آسیب‌ها به بافت کبد می‌شود.

آترزی یا انسداد صفراوی

 در این بیماری، مجاری صفراوی خارج کبدی در کودک (نوزاد) مسدود می‌شود. این بیماری می‌تواند سبب ایجاد اسکار و آسیب به بافت کبد می‌شود. خوشبختانه این بیماری کاملاً قابل درمان است.

سیروز کبدی

 سیروز کبدی حالتی است که در آن بافت‌های اسکار یا زخم کبدی جایگزین بافت‌های سالم می‌شوند. این بیماری در نتیجه عواملی مانند مصرف بیش از حد مشروبات الکلی، هپاتیت مزمن و اختلالات نادر ژنتیکی از جمله بیماری ویلسون ایجاد می‌شود.

هموکروماتوز کبدی

  این بیماری در نتیجه انباشت بیش از حد آهن خون در کبد ایجاد می‌شود. مقادیر زیاد آهن در خون سبب آسیب به کبد می‌شود.

هپاتیت A

 این بیماری یک بیماری ویروسی است که در کشورهای در حال توسعه که آب آشامیدنی سالم ندارند بیشتر رخ می‌دهد. این بیماری منجر به زردی و یرقان می‌شود اما اغلب افراد مبتلا به این بیماری بدون عوارض بلند مدت و آسیب جدی به بافت کبد درمان می‌شوند.

هپاتیت B

 این بیماری سبب عفونت ویروسی کوتاه مدت و یا بلند مدت می‌شود و در اغلب مواد در نتیجه تماس جنسی منتقل می‌شود. هر چند ممکن است هپاتیت بی مانند ایدز از طریق سرنگ یا خون آلوده نیز منتقل شود. این بیماری می‌تواند سبب ایجاد عوارض جدی از جمله از کار افتادگی کبد و یا سرطان شود. خوشبختانه، اغلب افراد در دوران نوجوانی ، واکسن هپاتیت بی را دریافت کرده‌اند.

هپاتیت C

 این بیماری نیز همانند هپاتیت B از طریق انتقال خون آلوده و تماس جنسی منتقل می‌شود و می‌تواند سبب ایجاد سیروز کبدی، از کار افتادگی کبد و همچنین سرطان کبد شود.

بیماری کبد چرب غیر الکلی

  یک سری عوامل وجود دارند که سبب تجمع بیش از حد چربی در بافت کبد می‌شوند. چربی اضافه می‌تواند سبب آسیب به کبد شده و سبب ایجاد التهاب آن شود. بیماری کبد چرب در مراحل پیشرفته می‌تواند سبب فیبروز و آسیب به بافت کبد شود. افراد چاق و بیمارانی که دیابت نوع دو دارند، بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب قرار دارند.

از علائم بیماری‌ها و عارضه‌های کبدی می‌توان به خستگی، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ، درد مفاصل، درد شکمی، خون دماغ شدن، زردی رنگ پوست و کاهش میل جنسی اشاره کرد. 

کیسه صفرا چیست؟

کیسه صفرا یک عضو کوچک بدن است که در زیر قسمت تحتانی کبد قرار گرفته است و از طریق مجرای صفراوی به کبد متصل است.

وظایف کیسه صفرا

وظیفه این کیسه نگه‌داری مایع زرد رنگ صفرا است. این مایع به هنگام ورود مواد غذایی به معده از کبد ترشح می‌شود و سپس از طریق مجرایی به کیسه صفرا انتقال می‌یابد. صفرای تولید شده در کبد در مجاری صفراوی جمع آوری می‌شود. درون کبد، این مجاری، مجاری صفراوی داخل‌کبدی نامیده می‌شوند، و هنگامی که خارج می‌شوند آن‌ها را خارج‌کبدی می‌نامند. صفرا توسط مجرای مشترک صفرا مستقیما وارد دوازدهه( روده کوچک) می‌شود و یا توسط مجرای سیستیک موقتا در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. صفرا وظیفه کمک به گوارش و جذب چربی‌ها و دفـع مــواد زاید را بر عهده دارد. کار این مایع ایجاد تغییراتی روی چربی‌های غذاست که در دوازدهه انجام می‌گیرد.

بیماری‌های کیسه صفرا

گاهی اوقات انسان به سنگ کیسه صفرا مبتلا می‌شود که در صورت وخامت بیماری، تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد. هنگام جراحی معمولاً پزشک معالج کیسه صفرا را از بدن خارج می‌کند. در این صورت پس از گذشت مدتی مجرای صفرا گشاد می‌شود و کار کیسه صفرا را انجام می‌دهد.

انسداد مجرای صفراوی توسط سرطان، سنگ کیسه صفرا، یا زخم کیسه صفرا رخ می دهد که از ورود صفرا به روده جلوگیری می‌کند و ماده فعال در صفرا (بیلی روبین) به جای حمل و نقل در مجرای صفراوی در خون تجمع می‌یابد. نتایج این وضعیت زردی است که در آن پوست و رنگ چشم بدلیل افزایش بیلی روبین در خون زرد می‌شوند. این وضعیت همچنین باعث خارش شدید می‌شود که ناشی از بیلی روبین در بافت‌ها است. در انواع خاصی از زردی، ادرار به صورت قابل ملاحظه‌ای تیره تر، و مدفوع بسیار روشن تر از حد معمول خواهد شد. اما در حالت عادی بیلی روبین از طریق مدفوع و ادرار دفع خواهد شد و دلیل زردی ادرار نیز همین می‌باشد. زردی گاهی اوقات توسط سرطان پانکراس، که باعث انسداد مجرای صفرا نیز ایجاد می‌شود. زیرا مجرای صفراوی در عبور از بخش سرطانی بسته می‌شود.

سونوگرافی کبد و کیسه صفرا

به منظور تشخیص ناهنجاری‌ها و بیماری‌های کیسه صفرا و کبد از سونوگرافی به عنوان یک روش مطمئن و بیخطر تصویربرداری استفاده می‌شود. در این روش که سونوگرافی شکمی (Abdominal) نام دارد بیمار روی تخت دراز می‌کشد و متخصص سونوگرافی پس از مالیدن ژل مخصوص سونوگرافی روی شکم با استفاده سری مبدل مخصوص سونوگرافی که ترنسدوسر نام دارد و حرکت دادن آن روی پوست شکم، اقدام به انجام تصویربرداری از کبد، کیسه صفرا و سایر اندام‌ها و ارگان‌های ناحیه شکمی می‌کند.

گاهی ممکن است به منظور دریافت تصاویر بهتر، متخصص سونوگرافی کمی با استفاده از پروب یا مبدل سونوگرافی روی شکم بیمار فشار وارد کند و از او بخواهد نفس خود را حبس کند. به منظور انجام سونوگرافی کبد و کیسه صفرا بیمار باید حداقل هشت ساعت قبل از آزمایش از خوردن غذاهای چرب و سنگین پرهیز کند و در هنگام انجام آزمایش مثانه او پر باشد. پس از انجام فرایند سونوگرافی، متخصص سونوگرافی گزارش و تصاویر مربوطه را به پزشک ارجاع می‌دهد تا پزشک با تفسیر نتایج سونوگرافی اقدام به تشخیص و درمان بیماری‌های احتمالی ناحیه کبد و کیسه صفرا کند.

برای انجام سونوگرافی کبد و کیسه صفرا می‌توانید با تعیین وقت قبلی به کلینیک سونوگرافی و رادیولوژی دکتر وهاب آقایی مراجعه کنید. در این مرکز انواع خدمات تشخیصی با استفاده از آخرین تجهیزات تصویربرداری و با بهره گیری از کادری مجرب انجام می‌شود.

منبع

https://www.healthline.com/human-body-maps/liver#prevention