تخمدان‌ها(Ovary) یک اندام کوچک لوبیا شکل در بدن زنان هستند که نقش اصلی در باروری را ایفا می‌کنند. علاوه بر این، تخمدان‌ها وظیفه تشرح هورمون‌های زنانه استروژن(Estrogen) و پروژسترون(Progesterone) را به عهده دارند. ترشح هومورن‌های استروژن و پروژسترون بدن فرد بالغ را برای بارداری و مادر شدن آماده می‌کنند و ترشح به اندازه آن‌ها نقش بسیار مهمی در باروری زنان دارد.
تخمدان‌ها از بدو تولد در بدن زنان وجود دارند و حاوی سلول‌های تخمک هستند. پس از تولد، تعداد تخمک‌های موجود در تخمدان افزایش پیدا نمی‌کند، یعنی بدن پس از تولد دیگر تخمک جدیدی تولید نمی‌کند. پس از هر بار قاعدگی، طی فرایندی به طور نرمال یک تخمک از فولیکول‌های تخمدان آزاد شده و به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کند تا آماده لقاح شود. فرایند تخمک گذاری در زنان از شروع دوران بلوغ تا میانسالی ادامه دارد و با گذشت زمان، تعداد تخمک‌های موجود در تخمدان‌ها کاهش می‌یابد. در نتیجه، با افزایش سن اندازه تخمدان‌ها به طور طبیعی کاهش می‌یابد. این کاهش اندازه تا حدی ادامه پیدا می‌کند که دیگر تخمدان‌ها تخمکی برای آزاد کردن و لقاح ندارند.
گاهی عوامل بیرونی و یا مادرزادی، سبب کوچک بودن تخمدان می شود. این به آن معناست که تعداد کافی تخمک در تخمدان‌ها وجود ندارد. کاهش اندازه غیر طبیعی اندازه تخمدان‌ها گاهی می‌تواند سبب ایجاد اختلال در بارداری شود.
تخمدان‌ها در جنین از هشت هفتگی تشکیل می‌شوند و پس از تولد نوزاد قطری در حدود یک سانتی متر و وزنی در حدود 250 الی 300 میلی گرم دارند. اندازه تخمدان‌ها در دوران بلوغ به تدریج افزایش پیدا می‌کند و در سنین باروری به اوج خود می‌رسد. اندازه طبیعی تخمدان‌ها در یک فرد بالغ 1.5 در 2 در 3.5 سانتی متر است و حجم آن 4 الی 6 میلی لیتر است. به مرور زمان و با رسیدن به دوران یائسگی(Menopause) کوچک شدن تخمدان آغاز می‌شود.
چه عواملی باعث تغییر اندازه تخمدان‌ها می‌شود؟
اندازه تخمدان‌ها در طول زندگی فرد بالغ به طور دائم در حال نوسان است. در طول دوران قاعدگی و پیش از تخمک گذاری اندازه تخمدان‌ها به اوج خود می‌رسد و پس از تخمک گذاری تا شروع قاعدگی بعدی این اندازه کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این، سن نیز از عوامل طبیعی کاهش یا افزایش اندازه تخمدان‌هاست.
برخی از زنان دچار بیماری تخمدان‌های پلی کیستیک(polcystic ovary syndrome PCOS) می‌شوندکه در این عارضه اندازه طبیعی تخمدان‌ها بیشتر از حد طبیعی می‌شود. عوامل زیر نیز می‌توانند در کوچک بودن تخمدان‌ها دخیل باشند:
مشکلات کروموزومی و مادرزادی
در برخی از زنان از بدو تولد یکی از کروموزوم های X دچار تغییر یا نقص می‌شود که این امر می‌تواند سبب عدم تشکیل یا نقص در تشکیل تخمدان شود.
تاکسین‌ها و مواد سمی
شیمی درمانی و پرتودرمانی ممکن است سبب آسیب به تخمکها و کاهش اندازه تخمدان شوند. این درمان‌ها ممکن است سبب ایجاد تغییرات ژنتیکی در سلول‌های تخمک شوند. عوامل دیگری مانند مصرف سیگار، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک، سموم، آفات و عفونت‌های میکروبی و ویروسی نیز می‌توانند گاهی سبب کاهش اندازه تخمدان‌ها و ناباروری شوند.
حمله سیستم ایمنی بدن
گاهی سیستم ایمنی بدن ممکن است دچار اختلال شود و به اشتباه به بافت‌های مختلف بدن از جمله فولیکول‌های حاوی تخمک در زنان حمله کند. عفونت‌های ویروسی می‌توانند از علل اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن باشند.
عوامل ناشناخته
کاهش اندازه تخمدان‌ها می‌تواند علل دیگری داشته باشد که هنوز به طور دقیق بررسی نشده‌اند.
علائم تخمدان کوچک چیست؟ کوچک بودن تخمدان‌ها در اغلب موارد علائم خاصی از خود نشان نمی‌دهد. معمولا زمانی شناسایی می‌شود که فرد در اثر مشکلات و اختلالات باروری و یا علائم یائسگی به پزشک زنان و زایمان مراجعه می‌کند. در این مواقع انجام آزمایش ذخیره تخمدانی به وسیله سنجش هورمون آنتی مولرین می‌تواند به بررسی علل احتمالی مشکلات باروری کمک کند. علاوه بر این، انجام سونوگرافی(Ultrasound) نیز می‌تواند تغییرات غیر طبیعی در اندازه تخمدان را به خوبی تشخیص دهد.
«آیا با تخمدان کوچک میشه باردار شد؟» این سوالی است که ذهن خیلی از خانم‌ها را به خود مشغول کرده است. همانطور که گفته شد، کوچک بودن تخمدان به معنای کاهش ذخیره تخمدانی است. در نتیجه، به هر میزان که تعداد تخمک‌های موجود در تخمدان کاهش پیدا کند، احتمال باروری نیز کاهش می‌یابد. کاهش اندازه تخمدان لزوماً به معنای خداحافظی با بارداری نیست و انجام آزمایشات تکمیلی و در صورت نیاز درمان‌های دارویی می‌تواند تا حدودی به افزایش احتمال باروری کمک کند.
در مقابل، بزرگ بودن تخمدان هم همیشه به معنای بالا بودن احتمال باروری نیست. زیرا بزرگ بودن غیر طبیعی تخمدان‌ها نیز می‌تواند در نتیجه عواملی مانند بیماری‌های تخمدان مانند تخمدان‌های پلی کیستیک باشد. گاهی نیز درمان‌های هورمونی جایگزین می‌تواند سبب افزایش اندازه طبیعی تخمدان‌ها به صورت مقطعی شود.
درمان‌های کوچک بودن تخمدان و کاهش زودهنگام ذخیره تخمدان روی مشکلاتی که سبب کاهش ترشح استروژن در بدن شده اند تمرکز دارند. گاهی انجام این درمان‌ها می‌تواند احتمال باروری را افزایش دهد، اما ذخیره تخمدانی به هیچ عنوان قابل بازگشت نیست زیرا همانطور که گفته شد بدن انسان پس از تولد تخمک جدیدی تولید نمی‌کند.
درمان‌هایی مانند هورمون درمانی، مصرف مکمل های غذایی حاوی ویتامین D و کلسیم و همچنین تغییر سبک زندگی می‌تواند مشکل کوچک بودن غیر طبیعی تخمدان و تأثیر آن بر ناباروری را تا حدی برطرف کند.
کوچک بودن تخمدان نشانه کاهش ذخیره تخمدانی است. کاهش تعداد تخمکها احتمال بارداری را به مرور زمان کاهش می‌دهد اما برای بررسی دقیق احتمال ناباروری انجام آزمایشاتی مانند سونوگرافی رحم و تخمدان و همچنین آزمایش سطح هورمون های استروژن و آنتی مولرین لازم است. در مرکز سونوگرافی و رادیولوژی دکتر وهاب آقایی، آزمایشات سونوگرافی به منظور تشخیص عارضه‌ها و نارسایی‌های رحم و تخمدان با استفاده از آخرین تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این مرکز در خیابان ولیعصر تهران، تماس بگیرید.
منبع
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/premature-ovarian-failure/diagnosis-treatment/drc-20354688