دستگاه تولید مثل زنان از اندام‌های جنسی داخلی (در داخل لگن) و خارجی
(خارج از لگن) تشکیل شده است.
ساختارهای تولید مثل خارجی در زنان، ورود اسپرم به بدن را امکان پذیر می‌کند. همچنین محافظت از اندام‌های تناسلی داخلی در برابر ارگانیسم‌های عفونی نیز وظیفه
بخش خارجی دستگاه تناسلی است. ساختارهای خارجی اصلی دستگاه تناسلی زنان عبارتنداز:
- لابیا ماژور: لابیا
ماژور (لابیلای بزرگ) سایر اندام‌های تولید مثلی خارجی را در بر می‌گیرد و از آنها
محافظت می‌کند. در دوران بلوغ، روی پوست لابیلای بزرگ مو رشد می‌کند. این بخش
حاوی غدد عرق و غدد ترشح کننده چربی نیز هست.
- لابیلای کوچک: لابیلاهای
کوچک می‌توانند اندازه‌ها و اشکال مختلفی داشته باشند. این بخش‌ها درست در
داخل لابیا بزرگ قرار دارند و منافذ واژن (کانالی که قسمت پایینی رحم را به خارج
بدن وصل می‌کند) و مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به بیرون بدن می‌برد) را احاطه میکنند. این پوست بسیار ظریف است و می‌تواند به راحتی تحریک و متورم
شود.
- غدد بارتولین: این
غدد در کنار دهانه واژن در دو طرف قرار دارند و وظیفه ترشح مایع (موکوس) را بر
عهده دارند.
- کلیتوریس: دو لابیلای
کوچک در ناحیه کلیتوریس به هم می‌رسند، برآمدگی کوچک و حساسی که با آلت تناسلی
مردانه قابل مقایسه است. کلیتوریس توسط یک چین پوستی به نام پرپوس پوشیده شده است
که شبیه پوست ختنه گاه در انتهای آلت تناسلی است. مانند آلت تناسلی
مردانه، کلیتوریس به تحریک بسیار حساس است و می‌تواند نعوظ شود.
اندام های تولید مثل داخلی عبارتند از:
- واژن: واژن کانالی
است که دهانه رحم (قسمت پایینی رحم) را به خارج از بدن وصل می‌کند.
- رحم: رحم عضوی توخالی
و گلابی شکل است که محل زندگی جنین در حال رشد است. رحم به دو قسمت تقسیم
می‌شود: دهانه رحم قسمت پایینی رحم است که به داخل واژن باز می‌شود و بدنه اصلی
رحم که تنه نامیده می‌شود. تنه رحم به راحتی می‌تواند گسترش یابد تا نوزاد در حال رشد را در
بر بگیرد. کانالی که از دهانه رحم عبور می‌کند به اسپرم اجازه ورود میدهد
و خون قاعدگی را به بیرون هدایت می‌کند.
- تخمدان‌ها: تخمدان‌ها غدد کوچک و بیضی شکلی هستند که در دو طرف رحم قرار دارند. تخمدان‌ها تخمک و
هورمون تولید میکنند.
- لوله‌های فالوپ:
لوله‌های باریکی هستند که به قسمت بالایی رحم متصل میشوند و به عنوان مسیری برای
حرکت تخمک از تخمدان‌ها به رحم عمل میکنند. لقاح تخمک توسط
اسپرم معمولا در لوله‌های فالوپ انجام می‌شود. سپس تخمک بارور شده
به سمت رحم حرکت می‌کند و در آنجا به دیواره رحم لانه گزینی می‌کند.
دستگاه تناسلی زنان عملکرد چندگانه‌ای دارد. تخمدان‌ها، سلول‌های
تخمک را تولید میکنند که به آنها تخمک یا اووسیت می‌گویند. سپس تخمک‌ها به لوله
فالوپ منتقل میشوند، جایی که ممکن است لقاح توسط اسپرم اتفاق بیفتد. سپس تخمک بارور شده
به سمت رحم حرکت می‌کند، جایی که پوشش رحم در پاسخ به هورمون‌های طبیعی چرخه تولید
مثل ضخیم می‌شود.
هنگامی که تخمک بارور شده در رحم قرار می‌گیرد، می‌تواند در پوشش ضخیم رحم کاشته شود و به رشد خود ادامه دهد که به این شرایط لانه
گزینی گفته می‌شود. اگر لانه گزینی انجام نشود، پوشش رحم به عنوان جریان قاعدگی ریخته می‌شود.
علاوه بر این، دستگاه تناسلی زنانه هورمون‌های جنسی
زنانه را تولید می‌کند که چرخه تولید مثل را حفظ و کنترل می‌کند. در دوران یائسگی،
دستگاه تناسلی زنان به تدریج تولید هورمون‌های زنانه لازم برای چرخه تولید مثل را
متوقف می‌کند. یک سال پس از توقف سیکل‌های قاعدگی، زن یائسه در نظر گرفته می‌شود.
این اندام بستری برای شنای اسپرم و رسیدن به تخمک است. علاوه بر این، نگهداری و تغذیه جنین در حال رشد نیز وظیفه مهمی است که این اندام بر عهده
دارد.
رحم اصلی‌ترین اندام تولید مثل زن می‌باشد. این اندام باعث حفاظت مکانیکی،
تغذیه و دفع مواد زایدی که به منظور رشد امبریو ( هفته 1 تا 8 حاملگی ) و جنین (
هفته 9 تا زمان زایمان ) ضروری است، می‌شود. رحم مانند یک گلابی وارونه در محوطه
لگن و در خط وسط، بین مثانه و رکتوم قرار دارد. رحم دارای 3 لیگامان یا رباط معلق
می‌باشد که کمک میکنند این اندام در جایگاه خود باقی مانده و حرکات آنرا به اطراف
محدود میکنند.
عملکرد اصلی آن پذیرش تخمک لقاح یافته و
جایگزینی آن در آندومتریوم رحم می‌باشد. همچنین، مواد غذایی را از عروق خونی به
بند ناف جنین می‌رساند. رحم باعث عبور اسپرم‌های مرد به درون لوله‌های فالوپ می‌شود
.
رحم اندامی است در بدن خانم ها که جنین در آن به وجود آمده و رشد می‌کند
تا هنگام زایمان فرا رسد.
رحم دارای یک تنه و گردن رحم است و مهبل (واژن) در سمت داخل بدن به رحم
متصل می‌شود. رحم دیواره های ضخیم عضلانی دارد. این عضلات، قوی‌ترین عضلات بدن
یک زن هستند. انقباض همین عضلات در هنگام زایمان بسیار شدید می‌شود و باعث خروج
نوزاد و نیز درد زایمان می‌گردد. وقتی که زنی حامله نیست، رحم تنها حدود ۵/۷ سانتی‌متر
طول و ۵ سانتی‌متر عرض دارد و در حدود ۳۵ گرم وزن می‌باشد، اما پس از بارداری
ابعاد و وزن رحم افزایش می یابد.
زنان در سنین باروری (که از 11 تا 16 سالگی شروع می‌شود)
چرخه‌های فعالیت هورمونی را تجربه میکنند. این چرخه‌ها در فواصل زمانی حدودا سی
روزه تکرار میشوند. با هر سیکل، بدن زن برای بارداری احتمالی آماده می‌شود. اصطلاح قاعدگی به ریزش
دوره‌ای دیواره رحم اشاره دارد. بسیاری از زنان روزهایی که متوجه خونریزی واژینال
میشوند را «قاعدگی»، «پریود» یا عادت ماهانه خود می‌نامند. چرخه قاعدگی به طور
متوسط حدود 28 روز طول می‌کشد و در چند مرحله رخ میدهد. این مراحل عبارتنداز:
- فاز فولیکولی (تکامل
تخمک)
- مرحله تخمک گذاری (آزاد
شدن تخمک)
- فاز لوتئال (در صورت عدم
کاشت تخمک سطح هورمون کاهش می‌یابد)
چهار هورمون اصلی (مواد شیمیایی که فعالیت سلول‌ها یا
اندام‌ها را تحریک یا تنظیم میکنند) در چرخه قاعدگی دخیل هستند. این هورمون‌ها
عبارتنداز:
- هورمون محرک فولیکول (FSH)
- هورمون لوتئینه کننده(LH)
- استروژن
- پروژسترون
این مرحله از اولین روز پریود شروع می‌شود. در مرحله فولیکولی
چرخه قاعدگی، رویدادهای زیر رخ میدهد:
- دو هورمون، هورمون محرک
فولیکول (FSH) و
هورمون لوتئینه کننده (LH) از
مغز ترشح میشوند و در خون به تخمدان‌ها می‌روند.
- این هورمون‌ها رشد حدود 15 تا 20 تخمک را در تخمدان‌ها تحریک میکنند که هر
کدام در "پوسته" خود قرار دارند و فولیکول نامیده میشوند.
- این هورمون‌ها (FSH و LH) همچنین باعث افزایش تولید
هورمون زنانه استروژن میشوند.
- به محض اینکه که سطح استروژن افزایش می‌یابد، مانند یک سوئیچ، تولید هورمون
محرک فولیکول را خاموش می‌کند. این تعادل دقیق هورمون‌ها به بدن اجازه میدهد تعداد فولیکول هایی را که
تخمک ها را برای آزاد شدن آماده میکنند، محدود کند.
- با پیشرفت فاز فولیکولی،
یک فولیکول در یک تخمدان غالب می‌شود و به بلوغ خود ادامه میدهد. این فولیکول غالب
تمام فولیکول‌های دیگر گروه را سرکوب می‌کند. در نتیجه رشد آنها
متوقف می‌شود و می‌میرند. فولیکول غالب به تولید استروژن ادامه میدهد.
مرحله تخمک گذاری (تخمک گذاری) معمولا حدود 14 روز
پس از شروع فاز فولیکولی شروع می‌شود، اما این می‌تواند متفاوت باشد. مرحله تخمک گذاری بین
فاز فولیکولی و فاز لوتئال قرار می‌گیرد. اکثر زنان 10 تا 16 روز پس از تخمک گذاری،
قاعدگی خواهند داشت. در طول این مرحله، حوادث زیر رخ میدهد:
- افزایش استروژن از فولیکول
غالب باعث افزایش میزان هورمون لوتئینیزه کننده می شود که توسط مغز تولید می شود.
- این باعث می‌شود که فولیکول غالب، تخمک خود را از تخمدان آزاد کند.
- هنگامی که تخمک آزاد می‌شود (فرآیندی که تخمک گذاری نامیده می‌شود) توسط
برجستگی‌های انگشت مانند در انتهای لوله‌های فالوپ (فیمبریا) گرفته می‌شود. فیمبریاها تخمک را
به داخل لوله می‌کشند.
- برای یک تا پنج روز قبل
از تخمک گذاری، بسیاری از زنان متوجه افزایش مخاط دهانه رحم میشوند که شبیه سفیده
تخم مرغ است. این مخاط، ترشحات واژن است که به جذب و تغذیه اسپرم در مسیر رسیدن به تخمک
برای لقاح کمک می‌کند.
فاز لوتئال درست پس از تخمک گذاری شروع می شود و شامل فرآیندهای زیر است:
- هنگامی که تخمک آزاد می‌شود،
فولیکول خالی در تخمدان به ساختار جدیدی به نام جسم زرد تبدیل می‌شود.
- جسم زرد هورمون‌های
استروژن و پروژسترون را ترشح می‌کند. پروژسترون رحم را برای لانه گزینی تخمک بارور
شده آماده می‌کند.
- اگر مقاربت انجام شده
باشد و اسپرم مرد تخمک را بارور کرده باشد (فرآیندی که لقاح نامیده می‌شود)، تخمک
بارور شده (امبریو) از طریق لوله فالوپ برای کاشت در رحم حرکت می‌کند. در این
حالت، زن باردار در نظر گرفته می‌شود.
- اگر تخمک بارور نشود، از
رحم عبور می‌کند. اگر بارداری اتفاق نیفتد، پوشش داخلی رحم ریزش می‌یابد و دوره
قاعدگی بعدی شروع می‌شود.
در طی جنینی، حدود 6 میلیون تا 7 میلیون تخمک نابالغ
در بدن یک دختر ایجاد می‌شود. پس از این دوران، دیگر تخمک جدیدی ایجاد نمی‌شود و
فقط تخمک‌های نابالغ موجود در بدن بالغ میشوند. در بدو تولد، تقریباً 1 میلیون
تخم وجود دارد و تا زمان بلوغ فقط حدود 300000 باقی می‌ماند. از این تعداد، تنها 300 تا
400 مورد در طول عمر باروری یک زن تبدیل به تخمک بارور می‌شود. به دلیل کاهش تعداد
و کیفیت تخمک‌های باقیمانده، با افزایش سن، احتمال باروری موفق کاهش می‌یابد.
کلینیک تصویر برداری دکتر وهاب آقایی، با بهترین
دستگاه‌های سونوگرافی و کارد متخصص و با تجربه خود، آماده همراهی و پاسخ گویی به
سوالات و مشکلات شما است.
https://www.healthline.com/human-body-maps/vaginal-artery?utm_source=ReadNext#1
https://www.webmd.com/sex-relationships/guide/your-guide-female-reproductive-system
https://my.clevelandclinic.org/health/articles/9118-female-reproductive-system